Geopolityka

Krystian Kamiński.

W niedzielę napisałem o zwycięstwie partii rządzącej w sobotnich wyborach parlamentarnych w Gruzji. Niestety wokół wyniku już wytwarza się dynamika grożąca kolejną destabilizacją we wrażliwym regionie. Wybory przyniosły rządzącemu „Gruzińskiemu Marzeniu” poparcie na poziomie 54 proc., jak wynika z podliczenia przez Centralną Komisję Wyborczą niemal wszystkich głosów. Oznacza to, że partia rządząca Gruzją od 2012 r. uzyska parlamentarną większość 89 na 150 mandatów, choć nie większość konstytucyjną, do czego zgłaszała aspirację.

Przedstawiciele wszystkich sił opozycyjnych, którzy zebrali mniejszość mandatów w parlamencie – „Koalicja dla zmian”, „Jedność-Ruch Narodowy”, „Silna Gruzja” i „Gacharia Dla Gruzji”. Ta dość pstrokata pod względem politycznym i biograficznym opozycja połączona jest właściwie tylko dwoma wyraźnymi cechami – chęcią obalenia dotychczasowej władzy i deklarowanym zdecydowanie prozachodnim nastawieniem, w sytuacji, gdy „Gruzińskie Marzenie” z powodów ekonomicznych, bezpieczeństwa i kulturowych wybrało w ostatnich latach wielowektorową politykę zagraniczną.

Tego można się było spodziewać. Obecna opozycja, zwłaszcza post-saakaszwilowska, nie raz próbowała już wpływać na proces polityczny z poziomu ulicy, czego w jaskrawy sposób byliśmy świadkami wiosną, gdy zdołała zmobilizować znaczne liczby zwolenników, przede wszystkim tbiliskiej młodzieży, do gwałtowanych protestów przeciwko uchwalonej w maju ustawie o przejrzystości zagranicznych wpływów. Jednak nowej dynamiki nadała sytuacji postawa prezydent Salome Zurabiszwili, która próbowała już blokować ustawę o przejrzystości zagranicznych wpływów. Nie uznając wyników podawanych przez komisję wyborczą prezydent dała ersatz legitymacji ewentualnym działaniom rewolucyjnym wychodzącym z wnętrza kraju i z zewnątrz. Dodajmy, że Zurabisziwli kończy kadencję za około 40 dni i być może wyjście z roli neutralnej głowy państwa jest objawem szukania przez nią nowego miejsca na gruzińskiej scenie politycznej.

Na zagranice nie trzeba było długo czekać. Głos zabrał szef amerykańskiej dyplomacji potępiając „wszelkie naruszenia norm międzynarodowych” i przyłączając się do „apelów międzynarodowych i lokalnych obserwatorów o przeprowadzenie pełnego dochodzenia w sprawie wszystkich doniesień o naruszeniach związanych z wyborami”. Oskarżył on zarazem władze Gruzji o „nadużywanie środków publicznych przez partię rządzącą, kupowanie głosów i zastraszanie wyborców, co przyczyniło się do nierównych warunków gry i podważyło zaufanie społeczeństwa i społeczności międzynarodowej do możliwości sprawiedliwego wyniku”. Jednocześnie amerykański sekretarz stanu Antony Blinken napisał na platformie X, że „gruzińscy przywódcy polityczni” muszą szanować praworządność, zająć się „niedociągnięciami” w procesie wyborczym i prowadzić kraj ku „euroatlantyckiej przyszłości”. Te stwierdzenia praktycznie równoznaczne są z uznaniem wyborów. Iwaniszwili może odetchnąć z ulgą.

Zwycięstwo Gruzińskiego Marzenia

Centralna Komisja Wyborcza Gruzji poinformowała, że po przeliczeniu głosów z 97,8 proc. okręgów okazało się, że partia Gruzińskie Marzenie prowadzi w wyborach parlamentarnych w Gruzji z wynikiem 54,24 proc. Na drugim miejscu znajduje się Koalicja… pic.twitter.com/gHpyOrYPbP

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) October 27, 2024

Grupa europejskich parlamentarzystów oraz parlamentarzystów z Ukrainy i Kanady wystosowała szumny manifest, w którym stwierdziła, że „wybory nie były ani wolne, ani uczciwe” i postulowała – „Unia Europejska nie może uznać ich rezultatu”. Parlamentarzyści ci nawet nie ukrywali, że stoją po jednej ze stron gruzińskiego sporu politycznego wyrażając „solidarność z wieloma oddanymi Europejczykami w Gruzji”. „Jesteśmy przekonani, że Gruzja zasługuje, aby być w samym sercu zjednoczonej Europy” – napisali politycy… jakby zapomnieli, że decydujące znacznie ma tu przekonanie większości gruzińskiego społeczeństwa. Charakterystyczne, że zachodni politycy nie odważyli się wprost napisać o domniemanym fałszowaniu. Napisali jedynie o „nieuczciwym wpływie” (co to znaczy?), „zastraszaniu” i „groźbach” wobec zwolenników opozycji. By podeprzeć swoją argumentację autorzy tego oświadczenie uciekli się do tak ogólnikowej przewiny jak „przedwyborczy klimat polityczny niekompatybilny z europejskimi standardami uczciwości”. Trudno traktować poważnie tego rodzaju zarzuty, szczególnie jeśli mają być podstawą do nieuznania wyborów parlamentarnych w jakimś kraju, a szczególnie nakładania sankcji na jego urzędników, jak chcą autorzy. Pod tym oświadczeniem podpisało się dwóch polskich polityków – Bogdan Klich z Koalicji Obywatelskiej i Radosław Fogiel z Prawa i Sprawiedliwości. Znamienne, że tak konfliktujące się na pokaz kraju siły polityczna po tym względem znalazły się zgodnie w głównym politycznym nurcie. Tylko nieco dziwi fakt, że PiS popiera wobec Gruzji działania o charakterze takiej presji politycznej, prawnej, a wkrótce być może ekonomicznej, które zastosowane przez eurokratów wobec Polski za ich rządów, przyczyniły się do tychże rządów zakończenia.

Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP uznało, iż „Liczne doniesienia potwierdzające naruszenia procedur wyborczych oraz bezprecedensowa skala zasobów administracyjnych zaangażowanych przez partię rządzącą podważają zasadę wolności i równości procesu wyborczego oraz sam wynik wyborów” i zasugerowano, że Gruzja powinna „powrócić na drogę reform”, bo „Gruzini zasługują na to, by realizować swoje cele i marzenia – zapewnić swojemu krajowi europejską i euroatlantycką przyszłość”. Sam szef ministerstwa Radosław Sikorski uznał za stosowne zaostrzyć ton, powtarzając, że prezydent Zrabiszwili uznała wybory za sfałszowane.

Co na to obserwatorzy z ramienia Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy oraz Zgromadzenia Parlamentarnego NATO? W swoim wstępnym sprawozdanie zarzucili władzom Gruzji „polaryzację społeczną” (jakby tylko one za nią odpowiadały), „mowę nienawiści”, „przypadki kupowania głosów”, „powszechną atmosferę nacisku”, „brak równości płci […] w wyniku zniesienia kwot płciowych”. Jednocześnie przyznali, że „dzień wyborów był ogólnie dobrze zorganizowany pod względem proceduralnym i uporządkowanym, ale panowała w nim napięta atmosfera” oraz przyznali, że „gruzińska scena medialna jest zróżnicowana”, choć odnotowali przypadki „naruszeń tajności głosowania” to nie napisali wprost o sfałszowaniu wyników.

Ze swojej strony mogę napisać, że wszystkie problemy społeczno-polityczne wymienione w powyższych oświadczeniach można odnieść do wielu państw zachodnich, ze Stanami Zjednoczonymi na czele, a łączą się one z szerszym trendem kryzysu kultury społecznej i mechanizmów funkcjonowania liberalnej demokracji. Próba przypisania poparcia dla „Gruzińskiego Marzenia” oszustwom wyborczym dowodzi niezrozumienia lub udawania niezrozumienia podstaw jego popularność, które można sprowadzić do trzech płaszczyzn:

– geopolitycznej – wielu Gruzinów realnie nie chce brać strony w wielkiej geopolitycznej rywalizacji Zachodu i Rosji, obawia się wciągnięcia w nią, wojny. Temat ten z wielkim powodzeniem eksploatował sztab wyborczy „Gruzińskiego Marzenia”. Choć siedzącym w ciepłych fotelach w Polsce może się to wydać niespodziewane, ale wielu Gruzinów negatywnie ocenia hazardową zagrywkę Micheila Saakaszwilego, który w 2008 r. podjął zbrojną próbę odzyskania kontroli nad Osetią Południową, a otrzymał w wyniku tylko umocnienie związków z Rosją tej nieuznawanej republiki, podobnie jak Abchazji, ofiary i zniszczenia materialne na terenach kontrolowanych przez Tbilisi;

– ekonomicznej – o czym już napisałem przedwczoraj. Udział UE i Wspólnoty Niepodległych Państw w imporcie Gruzji był w 2023 r. podobny (odpowiednio 24 i 21 proc.). Natomiast to WNP jest dla Gruzinów głównym rynkiem zbytu obejmującym niemal 66 proc. ich eksportu. W dodatku to jednak z Rosji dokonywany jest import strategiczny – taniej żywności, szczególnie ważnej dla górzystego i ciągle niezamożnego państwa. Jednak głosy na Gruzińskie Marzenie to także docenienie przez wielu obywateli niewątpliwego sukcesu ekonomicznego jaki zaszedł w ciągu jego dwunastoletnich rządów. PKB Gruzji wzrósł w tym okresie z 16,8 do 30,5 mld dol. Średni dochód gospodarstwa domowego wzrósł ponad dwukrotnie;

– kulturowej – jak również napisałem – Gruzini, szczególnie prowincja, to ludzie konserwatywni. Cerkiew ciągle ma autorytet w społeczeństwie. Próba zorganizowania parady LGBT w Tbilisi w lipcu 2021 r. doprowadziła do poważnych zamieszek. W kaukaskim państwie doskonale zdają sobie sprawę, jaka presja panuje na Zachodzie na podważanie tradycyjnych norm społeczno-kulturowych i „Gruzińskie Marzenie” wstrzeliło się w tę świadomość, z wrześniowym pakietem ustaw o wartościach rodzinnych i ochronie nieletnich, który wprowadził poważne ograniczenia w promowaniu agendy LGBT w przestrzeni i debacie publicznej.

Reasumując – nie widzę powodu, by Polska miała ingerować w proces polityczny w Gruzji. To suwerenne państwo. A ingerencje w jego sprawy mogłyby być, wbrew temu co już głoszą politycy i media zachodnie głównego nurtu, pójściem pod prąd poglądów i postaw większości narodu gruzińskiego, na którego prawa tak się powołują. Próby takich nacisków albo jeszcze bardziej zantagonizują to kaukaskie państwo, albo pchną je w otchłań destabilizacji. Opozycja, w swym radykalizmie, zdaje się bowiem dążyć do rozstrzygnięcia konfliktu politycznego na ulicy. Poparcie Zachodu może przekształcić sytuację w kolejny, gruziński Majdan. A teraz zastanówmy się jakie konsekwencje dla stabilności i bezpieczeństwa regionalnego całej Europy Środkowowschodniej miał ten oryginalny Majdan – ukraiński.

Krystian Kamiński.

19 września Komisja Europejska ogłosiła, że 100 mln euro z zysków z zamrożonych rosyjskich aktywów zostanie przeznaczone na odbudowę, niszczonego przez Rosjan ukraińskiego systemu energetycznego. Już pod koniec sierpnia szef unijnej dyplomacji Josep Borrell powiedział, że UE przekazała już pierwsze 1,4 mld euro dochodów z zamrożonych aktywów Rosji na opłacenie dostaw wojskowych na Ukrainę. W ramach sankcji za rozpoczęcie inwazji na Ukrainę Unia Europejska, USA i kraje G7 zamroziły prawie połowę rosyjskich rezerw walutowych, o wartości około 300 miliardów euro, około połowy rezerw Rosji.

Ruch ten spotkał się z wielkim entuzjazmem polskich elit politycznych, a obecnie pozostają one głównym promotorem jak najdalej idącego wykorzystania zamrożonych aktywów wprost na rzecz Ukrainy. W czasie warszawskiego spotkania z sekretarzem stanu USA Antonym Blinkenem, które miało miejsce 12 września, szef naszej dyplomacji Radosław Sikorski powiedział, że zdaniem Polski należy podjąć “bardziej zdecydowane działania” na rzecz konfiskaty zamrożonych rosyjskich aktywów. Nie wiem, czy minister Sikorski zdaje sobie sprawę z pełnych konsekwencji tego do czego wzywa i że konsekwencje te mogą wysadzić w powietrze obecną pozycję USA i jej bloku.

Kapitalizm jako system gospodarczy, który porządkuje też ład społeczno-polityczny, zaczął kształtować się jeszcze w XIII-XIV w. w Lombardii, Brabancji i Flandrii. Jednak dominacja mocarstw europejskich nad światem stała się faktem dopiero wraz z odkryciami geograficznymi, które ogniem i mieczem stymulowały akumulację kapitału na niespotykaną wcześniej skalę. To właśnie ta akumulacja pozwoliła na nadanie pędu rewolucji przemysłowej, która z kolei dała nowe przewagi militarno-polityczne pozwalające elitom mocarstw europejskich a potem USA nasilić kolonizację i kształtować jeszcze korzystniejsze dla siebie warunki gospodarczej wymiany.

XX wiek na skutek dwóch wojen światowych, które można w pewnym sensie nazwać europejskimi wojnami domowymi, doprowadził do bezprecedensowej dominacji USA, w tym, co Immanuel Wallerstein nazwał gospodarką-światem, czyli ukształtowanym przez zachodni kapitalizm i zachodnią dominację polityczną systemem, który objął cały glob. Jeszcze wiele lat po wojnie, w 1960 r. gospodarka USA stanowiła 40 proc. światowej gospodarki. Dominacje nie uniwersalna została osiągnięta, bowiem po 1945 r. wyzwanie rzucał mu ciągle Związek Radziecki budujący swój alternatywny system i alternatywną ekumenę. Paradoksalnie, bez względu na modernistyczne czy wręcz futurystyczne ambicje ideologii marksistowskiej, ZSRR i cały jego blok były przemysłowym wcieleniem znanej od starożytności formy organizacji ludzkości, które wspomniany Wallerstein wyróżnił jako imperium-świat, to jest system regulujący procesy ekonomiczne, w tym akumulacji kapitału i jego alokacji głównie poprzez decyzje politycznego centrum i bezpośredni nakaz administracyjny. W tym sensie ZSRR i jego blok, szczególnie w czasach stalinizmu, odtwarzał raczej coś, co Marks określał „azjatyckimi systemami produkcji” zamiast realizować jego marzenia o „uspołecznieniu środków produkcji”.

Imperium-świat w wydaniu radzieckim przegrało jednak wielkie starcie z gospodarką-światem. W latach 1989-1991 jako hegemon światowy wyłoniło się więc centrum tej ostatniej – Stany Zjednoczone. Gospodarka-świat jest bowiem również systemem dominacji, akumulacji i eksploatacji, tyle, że formy sterowania są w nim znacznie bardziej pośrednie, a elitę tworzą w tym systemie na równie elity polityczne i kapitalistyczne w warunkach rozproszenia władzy. Zbiorowym cezarem kapitału, jakby to ujął Oswald Spengler. W systemie nawet formalne zniesienia panowania politycznego, które znamy jako dekolonizację nie znosiło przecież form politycznego wpływu i eksploatacji. Gdy spojrzy się na przypadek Chin można zresztą zauważyć, że w zasadzie nigdy nie stały się one w większości terytorium kolonialnym w sensie ścisłym, choć przecież dla wszystkich jest jasne, a najbardziej dla samych Chińczyków, że „stulecie narodowego poniżenia” były formą panowania i eksploatacji.

Triumf ideologii neoliberalnej, który następuje w dekadzie poprzedzającej zwycięstwo USA w „zimnej wojnie”, wytworzony na jej podstawie kanon polityczny w postaci tak zwanego „konsensusu waszyngtońskiego” doprowadziły na Zachodzie do bezprecedensowej emancypacji elity kapitalistycznych wobec elit politycznych. Eksport produkcji przemysłowej do Chin a potem państw Azji Południowo-Wschodniej nie oznaczał jednak szybkiej utraty przewagi ze względu na finansjalizację gospodarki. USA, zachodnie rynki finansowe, nadal pozostawały centrum alokacji wolnych kapitałów.

Szczególnym filarem systemu przewagi amerykańskich elit pozostawała i pozostaje pozycja dolara. To on stał się globalnym środkiem rozliczeniowym i rezerwowym. Jego posiadanie stało się warunkiem sine qua non funkcjonowania gospodarki narodowej w ramach gospodarki-świata. Przestrzeń dla całkowitej, nomen omen, „wolnej amerykanki” w tym względzie otworzyła decyzja prezydenta Richarda Nixona o rezygnacji z parytetu złota. Stało się to po tym, gdy u schyłku lat 60 XX w. przez Europę przetoczyły się dyskusje o wymianie na złoto 80 mld zbędnych państwom EWG dolarów. Waszyngton przez polityczną presję „wytłumaczył” Europejczykom, że to zły pomysł. Od tego momentu decyzji Nixona elity USA uzyskały możliwość pokrywania deficytu płatniczego w relacjach z zagranicą i własnego deficytu budżetowego swobodnym użyciem umownej prasy drukarskiej, prawo do nieuregulowanego już zwiększania masy pieniężnej. Dolar już dawno przestał być walutą jakiejkolwiek gospodarki narodowej, która po rezygnacji z parytetu złota powiązana byłaby z chociaż relatywnym pokryciem w produkowanych przez te gospodarkę. Dolar stał się walutą gospodarki-świata, której potrzebują i pożądają wszyscy, a której status gwarantowany jest siłą tego, kto za tą walutą stoi – całej potęgi Pentagonu.

To Waszyngton jest królem świata „bijącym” jego „monetę” niczym średniowieczny król ze swoim menniczym regalem. Naga siła obudowana została dyplomacją, kontrolą kluczowych międzynarodowych instytucji finansowych, ale też soft power, włączając popkulturę. Wszystko to wytwarzało nie tylko relację przewagi ale też wiarygodności amerykańskich i szerzej zachodnich rynków i instytucji finansowych, ich instrumentów. Tak przez dekady ludzie, firmy, państwa całego świata, nawet polityczni wrogowie USA, nauczyły się wierzyć, że są to najlepsze rynki, instytucje i instrumenty dla ich wolnego kapitału.

Oczywiście naga siła zawsze majaczyła w tle. Wielu komentatorów przenikliwie wskazuje, że jedną z przesłanek amerykańskiej inwazji na Irak i zniszczenia tego państwa w 2003 r. były plan Saddam Husajna przejścia w rozliczeniach handlu iracką ropą na euro, a było to w czasach, gdy wielu czołowych ekonomistów i finansistów widziało w europejskiej walucie realne zagrożenie dla statusu dolara (euro nie stało się nim, bo nie stała za nim taka siła polityczna jak za dolarem). Inni, a czasem ci sami komentatorzy wskazywali, że za poparciem rebelii przeciw Muammarowi Kadafiemu i zniszczeniem państwa libijskiego w 2011 r. stała obawa, iż spełni on swoje ambicje tworzenia waluty dla Unii Afrykańskiej – dinara mającego pokrycie w sporych zasobach libijskiego złota.

Centralna pozycja USA w systemie gospodarki-świata została podważona przez samowolę ich elit biznesowych, które bezwarunkowo eksportowały przemysł do Chin oraz głupotę neoliberalnych ideologów, uzasadniających, czy wręcz gloryfikujących ten proces. Chiny okazały się zaś na tyle zwarte politycznie i impregnowane na ideologiczno-kulturowe wpływy, soft power USA, że były w stanie przyjmować inwestycje na swoich warunkach, akumulując przy okazji globalizacji know-how, technologię i kapitał ludzki (masy chińskich studentów powracających lojalnie z najlepszych amerykańskich uniwersytetów). Dziś mają i rozwijają swoje innowacje oraz kształcą sami kapitał ludzki. Niemniej dolar pozostaje nadal fundamentem finansowego królowania Amerykanów.

I w ten sposób wracamy do samego wstępu tego krótkiego wywodu. To niebywałe jak w Polsce nikt nie dostrzega potencjalnej obosieczności zamrożenia rosyjskich aktywów. Samo to podważyło już wiarę tych państw niezachodnich, którym globalizacja pozwoliła finansowo utyć, co dotyczy nie tylko Chin, ale i korzystających z surowcowej bonanzy pierwszej dekady XXI wieku petromonarchii Półwyspu Arabskiego. Już to podważyło ich wiarę, że ich pieniądze mogą na Zachodzie przynosić im nietykalne zyski. Tymczasem doszło już do przejęcia zysków z rosyjskich aktywów… i wsparcia nimi wojennego wroga Rosji. Można domyślać się jakie to wzbudza reakcje w państwach niezachodnich, których interesy krzyżują się czasami z Zachodem, a które jeszcze częściej są przezeń stawiane pod pręgierzem z powodów niepasowania do zachodnich kryteriów ideologicznych. Nie trzeba się zresztą domyślać, bo agencja Bloomberga informowała już, że wierzyciel tej rangi, co Arabia Saudyjska jeszcze na początku bieżącego roku miała ostrzec państwa zachodnie, że pozbędzie się ich papierów dłużnych jeśli państwa owe zdecydują się na przejęcie zamrożonych aktywów Rosji.

Tymczasem polscy politycy, zwłaszcza szef naszej dyplomacji, od dwóch lat nawołują do takiego ruchu, powtarzają to jak mantrę. Z powodów, o których napisałem, USA na tym etapie, przy tej równowadze sił, nie sięgną po coś, co ma rangę finansowej bomby atomowej. Tymczasem Radosław Sikorski namolnie wzywając do tego wręcz w obecności przedstawicieli amerykańskich władz tylko naraża ich na obnażenie wobec Rosji, na potwierdzanie przez nich, że tak naprawdę nie chcą konfiskować rosyjskich rezerw. Tym samym Sikorski od miesięcy zrywa z kierowników amerykańskiej polityki tę delikatną zasłonę ambiwalencji, która pozwalałaby tym krokiem straszyć, szantażować Rosjan. Jak ocenić kompetencje dyplomatyczne ministra Sikorskiego w tym kontekście?

Krystian Kamiński na serwisie X.

Wieczorem 1 października Iran wykonał rakietowe uderzenie na Izrael. Tym razem zostało ono wykonane tylko przy pomocy rakiet. Najczęściej wymienianą liczbą jest 180. Wstępne analizy wskazują, że Irańczycy użyli nowocześniejszych środków napadu powietrznego, niż poprzednio, w kwietniu. Iran stwierdził, że użył między innymi hipersonicznych pocisków średniego zasięgu Fattah-1. Nagrania pocisków spadających na Tel Awiw zdają się potwierdzać te informacje. Atak trwał kilkadziesiąt minut. Irański Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej określił uderzenie jako odwet za zabicie w Teheranie szefa biura politycznego Hamasu Ismaila Haniji i przywódcy Hezbollahu Hasana Nasrallaha. Hanija zginął jeszcze w lipcu, więc bodźcem, który skłonił Teheran do działania było raczej zabicie tego drugiego. I nie tylko jego.

Izrael najprawdopodobniej skutecznie przetrzebił Hezbollah. Pagery i krótkofalówki wybuchające w kieszeniach i rękach bojowników organizacji libańskich szyitów nie tylko zabiły kilkudziesięciu z nich i raniły tysiące, niektórych ciężko. Nie tylko zakłóciły działanie struktury organizacji, ale też pozwoliły służbom specjalnym Izraela, ale nie tylko im, prześledzić strukturę organizacji. Kontynuując wyrafinowaną operację już bardziej tradycyjnymi środkami militarnymi Izraelczycy zdołali wyeliminować praktycznie całe, znane opinii publicznej, kierownictwo Hezbollahu.

Izrael zapowiedział w poniedziałek operację przy swojej granicy ze wsparciem artylerii w celu zniszczenia infrastruktury i sprzętu Hezbollahu. W ciągu roku od wybuchu wojny w Strefie Gazy libańscy szyici razili z tego pasa terytorium Izraela na tyle skutecznie, że doprowadzili do ucieczki 70 tys. Żydów z miejscowości północnego Izraela. Netanjahu otwarcie zapowiadał, że ich powrót do domów jest warunkiem pokoju. Według nieoficjalnych informacji taki właśnie warunek Izraelczycy postawili wobec Amerykanów i Katarczyków w sprawie rozejmu w Strefie Gazy. Według wstępnych informacji do środowego poranka rajdy sił lądowych były już wykonywane. Także w środę rano pojawiły się pierwsze informacje o stratach Izraelczyków w starciach z bojownikami Hezbollahu. Izraelczycy mają o tyle łatwiejsze zadanie, że choć pagery wybuchały wyraźnie rzadziej przy granicznej linii frontu w południowym Libanie, to jednak zginął już dowódca sił organizacji bezpośrednio ścierających się z wrogiem na tym froncie – Ali Karaki.

Trudno już w tej chwili zweryfikować skutki irańskiego ataku na Izrael. Wyglądał spektakularnie. Nagrania sugerują, że część pocisków spadła na powierzchnię ziemi eksplodując. To jednak nie znaczy, że trafiły określone cele militarne o jakich mówią Irańczycy, komunikujący, że 80 proc. pocisków przebiło sfery izraelskiej obrony przeciwrakietowej, rażąc między innymi bazę lotniczą uszkadzając kilkanaście izraelskich F-35. Tak wysoki poziom przenikania wydaje się nierealny.

Nie będąc w stanie nazajutrz rano ocenić konkretnego wymiaru zniszczeń można jednak postawić tezę, że Irańczycy nie wymierzyli Izraelowi istotnego militarnie ciosu, co raczej dokonali zbrojnej manifestacji, o której zresztą Irańczycy poinformowali wcześniej Waszyngton i Moskwę. Manifestacji zdolności groźniejszych niż te, jakie zademonstrowali w czasie kwietniowego ataku na Izrael. Nadal jest to jednak raczej manifestacja niż realne redukowanie w jakimś stopniu potencjału zbrojnego Izraela. Wątpliwe czy to rozsądna strategia, w sytuacji, gdy jest już widoczne, że Izrael, a przynajmniej Benjamin Netanjahu i skupieni wokół niego izraelscy radykałowie wydają się być zdeterminowanymi do zwinięcia tak głośno reklamowanej przez Teheran „osi oporu”.

Hezbollah był najstarszym i najsilniejszym ogniwem tego łańcucha jaki miał być zaciśnięty wokół państwa syjonistycznego. Utworzenie tej polityczno-militarnej organizacji w kotle krwawej i chaotycznej libańskiej wojny domowej w latach 80 XX było majstersztykiem polityki i strategii młodej wówczas Republiki Islamskiej. Miejsce na scenie wśród libańskich szyitów nie było wówczas wolne, a zajmowane przez silny ruch Amal. Hezbollah dawał walny wpływ na politykę libańską, współtworząc kolejne rządy, oraz umożliwiał szachowanie Izraela. W ubiegłej dekadzie tysiące bojowników tej organizacji odegrało bardzo ważną rolę we wsparciu struktur i sił zbrojnych państwa syryjskiego, w latach 2012-2014 chwiejącego się już pod ciosami wspieranych z zagranicy ugrupowań zbrojnych, najczęściej islamistycznych, i „Państwa Islamskiego”. Rosja wsparła militarnie Baszara al-Asada dopiero jesienią 2015 r., do tego czasu to Iran i Hezbollah byli kluczowymi sojusznikami syryjskiego prezydenta i nimi pozostali. Nie oznacza to, że Hezbollah nie był podmiotowym aktorem, że był tylko pasem transmisyjnym politycznych decyzji Teheranu. Jednak geneza, zbieżność ideologii i interesów była na tyle duża, że Hezbollah był jego główną opoką poza granicami. Teraz ta opoka jest kruszona.

W 2006 r. Izraelczycy również prowadzili uderzenia z powietrza na Liban a potem wysłali oddziały lądowe. Zostali jednak wówczas zaskoczeni poziomem wyszkolenia i jakością uzbrojenia bojowników Hezbollahu. W efekcie Izrael przyczynił szkody bardziej libańskim cywilom i infrastrukturze niż sprzymierzonej z Teheranem organizacji, co było jego strategiczną porażką. Rozwój Hezbollahu nie został zatrzymany, w kolejnych latach organizacja wzmacniała się liczebnie, materialnie, technologicznie.

Już pierwszego dnia bieżących nalotów na Liban Izraelczycy porazili około 1300 celów, co daje wyraźnie większą intensywność ataków z powietrza niż w 2006 r. Ważniejsza wydaje się jednak skuteczność uprzednich operacji specjalnych. Latami eksperci z różnych stron międzynarodowej debaty informowali o znacznych rozmiarach (idących w dziesiątki tysięcy pocisków) i postępującym wyrafinowaniu arsenału rakietowego Hezbollahu. O ile po wybuchu wojny w Strefie Gazy libańscy szyici (i Iran) z rozmysłem prowadzili konflikt o niskiej intensywności, to nawet przyparty do muru Hezbollah nie przeprowadził masowego uderzenia na nieoczekiwaną dla Izraelczyków skalę. Nie skorzystał też z okazji jaką były wtorkowy atak rakietowy Irańczyków. Spekulując można przypuszczać, że struktury Hezbollahu jego sieci komunikacji i dowodzenia, zostały w poważnym stopniu zinfiltrowane i zakłócone. Być może to izraelska operacja rażenia organizacji z powietrza („Północne Strzały”) okazała się tak skuteczna, że zredukowała poważnie potencjał przeciwnika – liczba porażonych celów idzie już przecież w tysiące. Mniej prawdopodobna wydaje mi się teza, że to Teheran nadal powstrzymuje ramię organizacji przed eskalacją w ramach przez siebie przyjętej strategii.

Choć ostatni rok zdaje się świadczyć, iż Iran nie planował pełnoskalowej wojny. Wydarzenia zdają się wyprzedzać ruchy Teheranu. Od czasu uderzenia Hamasu na Strefę Gazy to Izrael ma inicjatywę na kolejnych płaszczyznach konfrontacji. Iran raczej broni swojej wiarygodności politycznej w regionie i efektu odstraszania niż szykuje faktycznie dotkliwe, kinetyczne uderzenie w siłę żywą i materialne zasoby wroga. Dzieje się tak mimo kilku zuchwale bijących w tę wiarygodność ciosów takich jak wspomniane zabójstwo Haniji w Teheranie, atak na konsulat w Damaszku, czy zabicie, wraz z Nasrallahem generała Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej odpowiedzialnego za operacje w Syrii i Libanie. Strategia Iranu okazała się bardziej defensywna niż jego publicznie budowany, także przez wrogów, wizerunek. Nie jest to zresztą kwestia świeża, Teheran poszedł przecież na ugodę z Zachodem w sprawie swoje programu nuklearnego w 2015 r. (JCPOA), a i nowy prezydent Iranu Masud Pezeszkijan sygnalizował gotowość do współpracy z wszystkimi państwami arabskimi i dialogu z państwami zachodnimi. Iran nie wstąpił na drogę Korei Północnej, która za cenę wielkich ofiar wewnętrznych i niemal kompletnej izolacji międzynarodowej uzyskała broń atomową i groźny dla USA arsenał rakietowy, łącznie z pociskami interkontynentalnymi, by teraz, przy okazji wojny na Ukrainie i współpracy z Rosją próbować z izolacji wychodzić.

ATAK IRANU NA IZRAEL

Wieczorem 1 października Iran wykonał rakietowe uderzenie na Izrael. Tym razem zostało ono wykonane tylko przy pomocy rakiet. Najczęściej wymienianą liczbą jest 180. Wstępne analizy wskazują, że Irańczycy użyli nowocześniejszych środków napadu powietrznego,… pic.twitter.com/CW5H8TvBUh

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) October 2, 2024

Iran próbował drogi środka – prób dialogu i zamrażania programu nuklearnego przy jednoczesnym zbrojeniu sojuszników i wspieraniu, fundowaniu ich asymetrycznych działań zbrojnych. Prezydent Pezeszkian twierdził na przykład, że Iran nie odpowiedział na zabójstwo Haniji, ponieważ USA obiecały mu doprowadzenie do rozejmu w Strefie Gazy oraz zniesienie części sankcji. Oddaje to logikę irańskiej polityki. Ta droga środka jest coraz trudniejsza do utrzymania. Wydaje się, że jak na razie Irańczycy ponoszą na niej większe straty i koszty (łącznie z rozległymi amerykańskimi sankcjami szkodzącymi społecznej stabilności) niż zyski.

Izrael wprost przeciwnie. Od początku wojny w Strefie Gazy polityka Netanjahu i działania Izraela są coraz bardziej radykalne. Ostatecznie to co stało się i nadal dzieje się w Strefie Gazy spełnia znamiona ludobójstwa. Izrael wymierza ciosy w głowę i kończyny Osi Oporu. Najskuteczniej odpowiedział na nie jemeński Ansarullah uderzający w czerwonomorski szlak handlowy, nie Iran czy Hezbollah. Netanjahu posuwa się krok po kroku coraz dalej w eskalowaniu konfliktu, kwietniowy irański atak dronowo-rakietowy na Izrael nie wytworzył efektu odstraszania. Nowym krokiem może być inwazja na Liban. Na razie ma dochodzić do lokalnych rajdów, jednak ich wysokie powodzenie może nasilić pokusy izraelskiego kierownictwa większego wtargnięcia do Libanu w celu jeszcze rozleglejszej likwidacji struktur i placówek Hezbollahu, aż do wywołania w tym państwie przesilenia podkopującego społeczno-polityczne pozycje organizacji szyitów. Izraelczycy mogą znaleźć sprzymierzeńców. Zarówno wypróbowanych jeszcze w XX w. maronitów, jak i innych. Na przykład elity sunnickie coraz ciaśniej związane z Arabią Saudyjską. Część ekspertów uważa zresztą, że taka skuteczność izraelskich operacji specjalnych nie byłaby możliwa bez współpracy wrogich Iranowi lokalnych politycznych aktorów arabskich, a może regionalnych. Oficjalna armia Libanu już w poniedziałek wieczorem wycofała się spod granicy na odległość minimum kilku kilometrów.

Netanjahu podbija stawkę i z tego powodu, że kompromitacja izraelskich struktur bezpieczeństwa w kontekście ataku Hamasu na południowy Izrael sprzed roku stanowić może gwóźdź do jego politycznej trumny, tym bardziej, że Izraelczycy nie zostali w pełni usatysfakcjonowani efektami operacji w Strefie Gazy. Dlatego Netanjahu może dążyć do uzyskania zwycięstwa większego i wyraźniejszego niż zrujnowanie tego wielkiego getta, jakim Strefa była de facto od 2007 r.

Hezbollahu nie można jednak lekceważyć. W latach 90, gdy był dużo słabszy, zdołał zadawać takie straty izraelskim okupantom w południowym Libanie, że doprowadził do zwinięcia okupacji w 2000 r., czego nie mogły dokonać Syryjczycy czy tak popularne w świecie arabskim organizacje palestyńskie. Ewentualne walki w terenie będą czymś innym nie operacje dywersyjne czy naloty.

W tym konflikcie jest jeszcze jeden element. Dotychczasowe działania Izraela doprowadziły już do ucieczki spod granicy setek tysięcy Libańczyków. Wszystko to w kraju, który w ciągu dekady przyjął 1,5 mln przybyszów z Syrii, pogrążony jest w klinczu politycznym i ostrym kryzysie ekonomicznym, który doprowadził już do pauperyzacji szerokich mas społeczeństwa. W przypadku eskalacji konfliktu możemy spodziewać się emigracji rzesz ludzi. Cel jest chyba oczywisty.

Krystian Kamiński na serwisie X.

Rosja odcięła we wrześniu finansowanie Abchazji. Dla nieuznawanej kaukaskiej republiki ma to spore znaczenie, bowiem pieniądze Moskwy pokrywały poważną część jej wydatków: pensje części pracowników służby zdrowia, szkolnictwa i funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa. Rosjanie zapowiedzieli również przejście na ceny rynkowe w rozliczaniu dostaw energii elektrycznej do separatystycznej republiki. To byłoby katastrofą już dla wszystkich jej mieszkańców.

Aby dodać powagi tym decyzjom na kanałach Telegramu upowszechniono skan rzekomego protokołu ze spotkania prezydenta Abchazji Asłana Bżanii i wiceszefa Administracji Prezydenta Rosji Dmitrija Kozaka. W protokole pojawia się rosyjski zarzut, iż Abchazja „nie wypełnia zobowiązań” wobec Rosji. W grę wchodzi wzajemna realizacja wyroków sądowych, przekazanie przez Abchazję informacji o miejscowej opozycji oraz ustawa mieszkaniowa, czyli kwestia zezwolenia obcokrajowcom, w praktyce konkretnie Rosjanom, na nabywanie lokali w Abchazji.

To ostatnie od lat było przedmiotem sporu. Abchazja leży w pasie między wybrzeżem Morza Czarnego a górami Kaukazu, posiadając ciepły, wilgotny klimat podzwrotnikowy, łagodniejszy i przyjemniejszy niż większość regionu. W czasach Związku Radzieckiego była atrakcyjnym miejscem turystycznym. Łakomy kąsek dla rosyjskich inwestorów, dlatego separatystyczne władze mimo, że znajdujące się w pozycji protektoratu Moskwy, broniły się przed uchyleniem zakazu sprzedaży nieruchomości cudzoziemcom, co groziłoby praktycznym wykupieniem niewielkiej i biednej republiki. Kwestia ta wywoływała już kilkukrotnie w historii Abchazji protesty uliczne jej mieszkańców, ostatni raz w 2022 r., gdy Bżanija chciał przekazać Rosjanom obszar w miejscowości Picunda o powierzchni ponad 100 hektarów.

Jednak tym razem stawka gry jest chyba znacznie wyższa niż prawo Rosjan do nabywania nieruchomości w Abchazji. Sugeruje to niedawna, nieoczekiwana wypowiedź Bidziny Iwaniszwilego, założyciela partii rządzącej obecnie Gruzją – „Gruzińskiego Marzenia” i de facto pierwszej osoby w państwie. Iwaniszwili zadeklarował, że na miejscu byłoby wyrażenie przez władze Gruzji przeprosin wobec Osetyjczyków – mieszkańców drugiej separatystycznej republiki na międzynarodowo uznawanym terytorium Gruzji – Osetii Południowej. Czołowy gruziński polityk potępił decyzję byłego prezydenta Gruzji Micheila Saakaszwilego o zbrojnym ataku na separatystów w sierpniu 2008 r. Doszło wówczas do reakcji Rosji, która przyszła ze zbrojną pomocą separatystom, w efekcie wchodząc w pięciodniowe starcia z gruzińskimi siłami zbrojnymi, wkraczając na obszary kontrolowane przez Tbilisi, dokonując zniszczeń materialnych, na przykład w porcie w Poti. Iwaniszwili nazwał Osetyjczyków „braćmi i siostrami”. Wyraził też przekonanie, że konflikt „zakończy się historycznym wzajemnym przebaczeniem i szczerym pojednaniem”. Jako głównego winnego, wroga i Gruzinów, i Osetyjczyków Iwaniszwili wskazał na partię założoną przez Saakaszwilego, do dziś stanowiącą rdzeń opozycji wobec rządów „Gruzińskiego Marzenia”.

W sensie prawno-międzynarodowym Osetia Południowa była częścią Gruzji, w sensie politycznym, czego w Polsce, która od pierwszego dnia obudowała ten konflikt propagandą równie jednostronną, jaką teraz obudowuje wojnę na Ukrainie, atak Gruzinów na Osetię Południową była błędem, pokerową zagrywką Saakaszwilego, któremu zdawało się, że atakując w chwili rozpoczęcia olimpiady w Pekinie, będzie w stanie w błyskawicznie ustanowić fakty dokonane. Skończyło się militarną klęską, utratą dodatkowego terytorium – Wąwozu Kodorskiego, uznaniem przez Rosję państwowości zarówno Osetii Płd. jak i Abchazji oraz instytucjonalnym wiązaniem separatystycznych republik przez kolejne umowy. Można posunąć się do stwierdzenia, że brawura Saakaszwilego zamknęła dla Gruzji kwestię dwóch utraconych terytoriów. Słowa Iwaniszwilego, które dla części Gruzinów mogą być wręcz szokujące, stanowią jej ponowne otwarcie w nowych realiach geopolitycznych.

GAMBIT GRUZIŃSKIEGO MARZENIA

Rosja odcięła we wrześniu finansowanie Abchazji. Dla nieuznawanej kaukaskiej republiki ma to spore znaczenie, bowiem pieniądze Moskwy pokrywały poważną część jej wydatków: pensje części pracowników służby zdrowia, szkolnictwa i funkcjonariuszy służb… pic.twitter.com/70SRdWQqLy

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) September 23, 2024

Być może Iwaniszwili otrzymuje sygnały za kurtyną. Być może odczytuje to, co widzimy wszyscy, czyli jawną scysję między Moskwą a Abchazami. Chodzi jednak również o szerszy kontekst. Wydaje się, że obóz rządzący Gruzją uznał, że potrzebuje jakiejś formy normalizacji i stabilizacji relacji z Moskwą, bo to ona wciąż jest i będzie w przewidywalnej przyszłości na Kaukazie silniejsza niż Zachód, a ten ostatni w skali świata słabnie, a z pewnością słabną jego możliwości odziaływania na sytuację właśnie na Kaukazie. W tym sensie Gruzja wzmacnia dokładnie przeciwny wektor polityki zagranicznej niż zwracająca się w stronę Zachodu Armenia. Iwaniszwili, we wspomnianym wystąpieniu przekazał to rodakom wprost: „12 lat temu, przemawiając przed wami, podkreśliłem, że integracja europejska była naszym strategicznym wyborem, ale nie możemy wybrać naszych sąsiadów i dlatego równolegle z integracją europejską musimy zająć pryncypialne, ale poprawne stanowisko wobec Rosji”.

Sygnałem dystansowania się Gruzji od Zachodu, było przyjęcie w maju przez jej parlament „ustawy o przejrzystości wpływów zagranicy” wbrew protestom Unii Europejskiej, zawieszeniu przez nią procedur akcesyjnych dla Tbilisi i personalnym sankcjom USA. Pisałem o tym szerzej w maju. Tymczasem właśnie w tym momencie Parlament Gruzji uczynił kolejny krok idący zdecydowanie na przekór ideologicznym podstawom polityki bloku zachodniego.

17 września Parlament Gruzji przyjął w trzecim czytaniu pakiet projektów ustaw określanych wspólną nazwą “O wartościach rodzinnych i ochronie nieletnich”. Zawiera on: wprowadzenie zakazu adopcji i prawnej opieki nad dziećmi przez osoby homoseksualne; zakaz organizowania wydarzeń, których celem jest promowanie małżeństw osób tej samej płci bądź zmiany płci; zakaz promowania „związków osób tej samej płci” i kazirodztwa w literaturze, filmach, przedstawieniach czy na rysunkach. Obecnie prezentowane publicznie tego rodzaju treści mają zostać wycofane. Ustanowiono również 17 maja jako nowe święto państwowe – „Święto Rodziny”. Tego dnia na Zachodzie promowany jest „Dzień Przeciw Homofobii i Transfobii”. Jeszcze na etapie procedowania w parlamencie pakiet wzbudził protesty Unii Europejskiej. Brukselska dyplomacja uznała 4 września, że zapisy podważają podstawowe prawa ludności Gruzji i stwarzają zagrożenie stygmatyzacją i dyskryminacją części społeczeństwa. Można się spodziewać dalszego ochłodzenia relacji między Tbilisi a Brukselą i czołowymi państwami zachodnimi.

Warto jeszcze wrócić do wycieku rzekomego protokołu z rozmów prezydenta Abchazji w Administracji Prezydenta Rosji. Jego interlokutorem był Dmitrij Kozak. Był on już obarczany przez Kreml zadaniami rozwiązywania kwestii konfliktów państw poradzieckich z funkcjonującymi na ich terytorium separatystycznymi organizmami. W 2003 r. dał nazwisko tak zwanemu „memorandum Kozaka”, które zakładało powrót Naddniestrza pod efektywną suwerenność Mołdawii, ale na zasadzie federalizacji, z prawem weta republikańskich struktur naddniestrzańskich wobec umów międzynarodowych zawieranych przez Kiszyniów. Prezydent Mołdawii odrzucił inicjatywę – a był nim wówczas generalnie prorosyjski komunista Władimir Woronin. W 2014 r. Kozak zajmował się anektowanym przez Rosję Krymem. W 2020 r. utworzono dla niego stanowisko trzeciego zastępcy szefa Administracji Prezydenta Rosji, na którym przejął odpowiedzialność za nadzór nad sprawami Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej. Zastąpił w tej roli niegdyś potężną „szarą eminencję” Kremla, dziś kompletnie zmarginalizowanego Władisława Surkowa. Na tym stanowisku Kozak nie odniósł sukcesu, skoro zamiast rozwiązania politycznego Kreml musiał się odwołać do działań wojennych. Teraz rzucono go na odcinek kaukaski.

Pisałem, o awanturniczej, pokerowej zagrywce Saakaszwilego z 2008 r. Teraz czas na gambit Iwaniszwilego. Pierwszy polityk Gruzji ocenia chyba, że przywrócenie suwerenności Gruzji nad zbuntowanymi od początku lat 90 XX wieku regionami warte jest ustępstw, kompromisów politycznych. Jego deklaracje wskazują nie tylko na gotowość do kompromisu z Rosją, ale być może także gotowość do rozmów z Abchazami i Osetyjczykami oraz koncesji na ich rzecz. Być może Iwaniszwili uważa, że przywrócenie formalnej integralności terytorialnej państwa i kontroli nad granicami, nawet obarczonej dzieleniem władzy jest trudniejsze ale też trwalsze niż zmiany w przyszłości takiego czy innego systemu politycznego w ramach państwa czy takiej czy innej polityki zagranicznej w dynamicznych przecież relacjach międzynarodowych. Bez względu na to, co uważa i w co wierzy Bidzina Iwaniszwili, liczyć się będzie jeszcze to, co uważają i w co wierzą Gruzini. Wybory parlamentarne w kaukaskim państwie już 26 października. „Gruzińskie Marzenie” ma szanse na zwycięstwo.

Krystian Kamiński na serwisie X.

Emmanuel Macron wysłał list do króla Maroka Muhammada VI. W swojej wiadomości, jak ogłoszono 30 lipca, prezydent Francji zadeklarował, że „autonomia pod marokańską suwerennością jest ramą, w której ta kwestia musi zostać rozwiązana”, akceptując tym samym jednostronny plan Maroka dla okupowanego przez nie regionu. Macron zadeklarował, że stanowisko to wyznacza od teraz politykę wewnętrzną i zagraniczną Francji.

List został z zadowoleniem przyjęty przez króla Mohameda IV. Jego służba prasowa uznała to za „znaczący postęp we wsparciu suwerenności Maroka nad Saharą”.

Obszar Sahary Zachodniej jest ostatnim obszarem Afryki, który po dekolonizacji nadal ma niejasny status prawno-międzynarodowy. Dla ONZ jest ostatnim terytorium nie dekolonizowanym. Zamieszkany został pierwotnie przez plemiona Sahrawi – wędrowny w dużej części lud powstały ze zmieszania miejscowych Berberów z przybywającymi od XI w. arabskimi plemionami beduińskimi. Ich kultura była pierwotnie koczownicza. W 1884 r. tereny ich bytowania zostały zajęte przez Hiszpanię, która uczyniła je swoją kolonią. Madryt rządził regionem niecały wiek.

Jeszcze w 1973 grupa sahrawijskich studentów założyła w Algierii Ludowy Front Wyzwolenia Sakiji al-Hamry i Río de Oro (Front Polisario). Transformująca po śmierci generała Franco Hiszpania zrzekła się władzy nad Saharą Zachodnią w 1975 r. w kontekście czego Front Polisario proklamował w 1976 r. Saharyjską Arabską Republikę Demokratyczną (SADR). Sahrawi nie doczekali się jednak niepodległości bowiem po wycofaniu się Hiszpanów obszar został zajęty przez armie sąsiednich Maroka i Mauretanii. Stało się to na mocy umowy madryckiej podpisanej przez trzy państwa na sześć dni przed śmiercią Franco. Otoczenie caudillo uległo manifestacjom siły Marokańczyków – 350 tys. mieszkańców królestwa wtargnęło w tymże roku na teren Sahary Zachodniej w ramach wydarzenia znanego pod nazwą „zielonego marszu”. Został on zresztą potępiony rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ.

Oddziały Polisario podjęły walki z oboma interwentami. W 1979 r. Mauretania wycofała się z Sahary Zachodniej i uznała państwowość SADR. Uznały ją następnie 84 państwa świata, położone głównie w Afryce i Ameryce Południowej. Jednak przez niemal pół wieku 38 państw zdążyło już wycofać uznanie dla SADR, bądź zawiesić je. Obecnie stosunki z SADR utrzymuje 36 państw. Polska nie uznaje republiki pustynnego ludu, podobnie jak żadne państwo UE, ale też, za wyjątkiem dwóch, żadne państwo UE nie uznaje suwerenności Maroka nad regionem, co jest sprzeczne z założeniami procesu pokojowego pod egidą ONZ. Niemniej warszawskie elity politycznie popierają aspiracje Maroka.

W 1991 r. właśnie ONZ wynegocjowała zawieszenie broni i ustanowiła misję pokojową na Saharze Zachodniej, aby monitorować rozejm i pomóc w przygotowaniu referendum w sprawie przyszłości tego terytorium. Do referendum nigdy nie doszło. Maroko i Polisario nie zgadzają się bowiem, co do tego, kto ma prawo głosować w referendum: czy tylko pierwotni mieszkańcy regionu i ich potomkowie, czy także osoby przybyłe za czasów marokańskiej kontroli i ich potomkowie. Spór analogiczny jak w czasie organizowania plebiscytu o przynależności Górnego Śląska w 1921 r. Marokańczycy nigdy nie sprawiali wrażenia, że traktują swoją władzę nad regionem w kategoriach tymczasowej i że zamierzają kiedykolwiek odejść.

Od 1975 r. liczba wielu Sahrawich uszło do Algierii, podczas gdy wśród ludzi na miejscu, co najmniej dwie trzecie stanowią już ludzie przybyli z uznanego międzynarodowo terytorium Maroka. Znaczna część z nich to marokańscy żołnierze i funkcjonariusze. Władz marokańska ma tam, jak twierdzą liczni komentatorzy, ciężką rękę – Polisario oskarża ją regularnie o administracyjne areszty, tortury, dyskryminację.

Maroko nie objęło kontroli nad najbardziej niegościnnymi obszarami interioru regionu, położonymi wzdłuż mauretańskiej granicy, od których oddzieliło się specjalną barierą muru, fortów i pól minowych. Ta przestrzeń przez lata była strefą operacji Polisario. Większość Sahrawich i Polisario bazuje w obozach w Algierii w rejonie Tindufu, która ich proteguje. Nic więc dziwnego, że to właśnie z Algierii dobiegła najostrzejsza krytyka ruchu Macrona, potwierdzona wezwaniem ambasadora w Paryżu na konsultacje. Relacje algiersko-marokańskie zawsze były kiepskie, lub całkiem złe, jak w 1963 r., gdy doszło do krótkotrwałej „wojny na piasku”, na pograniczu. Teraz Ministerstwo Spraw Zagranicznych Algierii uznało, iż Francja odmawia Sahrawim prawa do samostanowienia, a jej uzgodnienia z Marokiem to zmowa „starej i nowej potęgi pokolonialnej”.

Konflikt ma i dodatkowy wątek ideologiczny – Polisario jest stronnictwem lewicowego, republikańskiego nacjonalizmu, z tej formacji wywodzi się również elita rządząca w Algierii, podczas gdy Maroko pozostaje monarchią, w której król nadal sprawuje realną władzę i w której wpływy zachowują islamiści.

FRANCJA TRACI WPŁYWY W AFRYCE

Emmanuel Macron wysłał list do króla Maroka Muhammada VI. W swojej wiadomości, jak ogłoszono 30 lipca, prezydent Francji zadeklarował, że „autonomia pod marokańską suwerennością jest ramą, w której ta kwestia musi zostać rozwiązana”, akceptując tym… pic.twitter.com/KJnbbOTWr1

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) August 8, 2024

W listopadzie 2020 roku władze Maroka wysłały armię by odblokowała autostradę prowadzącą do jedynego przejścia granicznego z Mauretanią, na której Sahrawi urządzali blokady. Armia marokańska wkroczyła w ten sposób do tak zwanej strefy zdemilitaryzowanej co wywołało wybuch starć z oddziałami Polisario – pierwszych od 29 lat. Front Polisario ogłosił wówczas zerwanie trwającego od niemal trzech dekad rozejmu, aczkolwiek nie doszło do poważnych ataków zbrojnych. W 2021 r. pogorszyły się także relacje między Algierią i Marokiem. Algier zerwał stosunki dyplomatyczne z Rabatem. W listopadzie doszło do ataku na Algierczyków znajdujących się na obszarze Sahary Zachodniej.

Maroko odniosło duży sukces uzyskując uznanie swojej suwerenności nad Saharą Zachodnią ze strony USA w 2020 r.. Donald Trump docenił zdecydowaną proamerykańskość królewskiego reżimu Maroka, ale jeszcze ważniejsze znaczenie miał radykalnie proizraelski kurs tego prezydenta Stanów Zjednoczonych. Trump parł wówczas do próby uzyskania dla Izraela normalizacji w regionie. Obok Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Bahrajnu i Sudanu, Maroko okazało się kolejnym państwem arabskim, które nawiązało relacje z państwem syjonistycznym. Dla Maroka było to podwójne „coś za coś”, bo jego władzę na Saharą Zachodnią uznał także Tel Awiw. W 2022 r. suwerenność Maroka nad regionem uznała z kolei jego dawna metropolia kolonialna – Hiszpania, co już było istotnym osiągnięciem dla Rabatu.

Kontrola nad Saharą Zachodnią pozwala Maroku na eksploatację jego bogactw naturalnych, w tym znaczne rozszerzenie morskiej strefy ekonomicznej. To duże łowiska, na których eksploatację Unia Europejska zezwoliła Marokańczykom. Marokańczycy wydobywają również fosforyty z jednej z największych na świecie kopalni odkrywkowych tego minerału w Bukrze. Na terytorium Sahary Zachodniej i pod dnem jej strefy morskiej odkrywa się złoża gazu i ropy. W przypadku tej drugiej licencje poszukiwawcze i eksploatacyjne otrzymały od Marokańczyków francuski TotalFinaElf i amerykański Kosmos Energy. Lobbing sektora wydobywczego najpewniej wpłynął więc na krok prezydenta Macron.

Ja jednak uważam ten ruch za sygnał słabnięcia Francji w regionie. Antagonizuje partnera tak ważnego dla Paryża i w ogóle dla Maghrebu oraz Sahelu, jak Algieria. Przystając wyraźnie na warunki jednej ze stron Francuzi zamykają dla siebie opcję rozgrywania dwóch państw, lawirowania, mediowania, przestają być graczem o którego Algierczycy i Marokańczycy muszą i chcą zabiegać. Stawka została zrobiona. Wszystko to odbywa się na tle rejterady Francuzów z Sahelu, gdzie wojskowi z Mali, Burkina Faso, Nigru przepędzili ich żołnierzy i zapraszają Rosjan, przy okazji rozbijając Wspólnotę Gospodarczą Państw Afryki Zachodniej (ECOWAS) przez tworzenie nowej konfederacji. W takim właśnie kontekście Francja po prostu wjeżdża w koleiny wytyczone przez USA.

Krystian Kamiński:

Prezydent USA ogłosił rezygnację z ubiegania się o reelekcję. Po nieudanej debacie i licznych wpadkach prawdopodobieństwo takiego ruchu wzrosło radykalnie, tym bardziej gdy pojawiało się coraz więcej sygnałów o zwracaniu się elity Partii Demokratycznej przeciw jego kandydaturze. W tym tekście przyjrzymy się spuściźnie polityki zagranicznej Joe Bidena.

Joe Biden swoją prezydenturę rozpoczął od hasła „America is back”, choć prostego powrotu do beztroskiego hegemonizmu postzimnowojennego nie był już możliwy z powodu zmiany globalnego układu sił. Wycofanie się z Afganistanu w pierwszym roku prezydentury zapowiadało odwrót od najdalej idących ambicji ideologicznych liberalnego interwencjonizmu, „koniec ery wielkich operacji militarnych na rzecz przerabiania innych państw” – jak powiedział w sierpniu 2021 r. sam Biden. Warto przypomnieć, że jeszcze jako senator, w 1975 r. głosował przeciw dodatkowemu wsparciu dla Wietnamu Południowego w obliczu finalnej ofensywy Północy, która miała zmieść reżim w Sajgonie niemal tak błyskawicznie jak talibowie zmietli protegowane przez Amerykanów władze Afganistanu w lecie 2021 r. Biden głosował nawet przeciwko atakowi na Irak w 1991 r. Jest to znaczące, biorąc pod uwagę, że George Bush senior w warunku krachu Związku Radzieckiego otrzymał wówczas poparcie większości świata (w tym ZSRR po rządami Gorbaczowa) i rezolucję Rady Bezpieczeństwa ONZ jako podstawę formalną.

ZMĘCZONY KAPITAN ZA STEREM WYSŁUŻONEGO STATKU
PODSUMOWANIE POLITYKI ZAGRANICZNEJ JOE BIDENA

Prezydent USA ogłosił rezygnację z ubiegania się o reelekcję. Po nieudanej debacie i licznych wpadkach prawdopodobieństwo takiego ruchu wzrosło radykalnie, tym bardziej gdy pojawiało się… pic.twitter.com/O1Y0AQAiAC

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) August 4, 2024

Jednak i tego „gołębia” uniósł wiatr triumfalizmu postzimnowojennego – Biden gorąco popierał ataki na Serbów w Bośni w 1995 r. i atak na Jugosławię w 1999 r., czyli w praktyce oderwanie Kosowa, Był to pierwszy przypadek zbrojnego wymuszenia zmiany granic w Europie, biorąc pod uwagę, że większość państw Unii Europejskiej i NATO, w tym oczywiście USA uznała państwowość Republiki Kosowa, niemal natychmiast po jednostronnym ogłoszeniu niepodległości przez jej włade. Już wtedy została otwarta nowa runda terytorialnych rewizji na kontynencie, która w lutym 2022 r. „wybuchła nam w twarz” wojną na Ukrainie.

Biden poparł nie tylko atak na Afganistan, ale chyba największy błąd amerykańskiej polityki zagranicznej ery postzimnowojennej – zniszczenie państwa irackiego w 2003 r. i próby liberalnego „nation building” w tym kraju, co otworzyło pole do działań Iranowi. Biden już w 2006 r. szukał wyjścia z Iraku, jednak z iście kolonialną manierą – poprzez koncept przekształcenia kraju w federację regionów etno-religijnych, co przywodziło na myśl umowę Sykes-Picot, będącą… źródłem problemów współczesnego Bliskiego Wschodu. Później Biden opowiadał się przeciw zwiększaniu kontyngentu amerykańskich sił w Iraku w latach 2009-2011. Miał rację. Barack Obama na koniec tegoż okresu ogłaszał zakończenie zbrojnej operacji w Iraku (w praktyce pewne oddziały USA pozostają do dziś), nie osiągając żadnego wyraźnego politycznego celu. Biden miał również zgłaszać zastrzeżenia co do ataku na Libię w 2011 r.

Z tego bardzo pobieżnego opisu jego biografii na płaszczyźnie polityki międzynarodowej wyłania się sylwetka polityka elastycznego, którego elastyczność posunięta jest do chwiejności. Prezydentura upływała właśnie na zygzaku między opcją obrony globalnej hegemonii, wciąż mającej poparcie sporej części amerykańskiej elity, a priorytetyzacją zaangażowania (głównie kosztem Bliskiego Wschodu), wobec coraz większego braku sił i środków,.

Bliski Wschód
Choć Stany Zjednoczone utrzymały reżim sankcyjny wobec Syrii, to nie wszczęły kolejnej rundy masowego wsparcia dla zbrojnych ugrupowań antyrządowych, jakie zapewniał Obama. Biden był również jednym z bardziej krytycznych wobec Izraela prezydentów USA. Wstrzymał kampanię formalnego uznawania i popierania aneksjonistycznej oraz kolonizacyjnej polityki Izraela, jaką prowadził Donald Trump. Jednak wystarczył atak Hamasu na Izrael, aby wyzwolić stare odruchy. USA zaangażowały się w masowe wsparcie materiałowe i operacyjne Tel Awiwu, biorąc pod wagę cele i sposób prowadzenia wojny przez Benjamina Netanjahu, przyniosło to administracji koszty w polityce wewnętrznej (sprzeciw określonych grup społecznych i to z zaplecza jego obozu) i zewnętrznej – sukces Trumpa na drodze normalizacji relacji między arabskimi sojusznikami USA a Izraelem został zrelatywizowany. Ci pierwsi, z Arabią Saudyjską na czele, wyraźnie przesunęli się bliżej pozycji chińskiej, a nawet rosyjskiej (współpraca w ramach OPEC Plus, stanowisko wobec wojny na Ukrainie). Chińczycy skutecznie mediujący normalizację stosunków między Saudami a Iranem, którzy doprowadzają nawet do wstępnego porozumienia skonfliktowanych palestyńskich ugrupowań, te wydarzenie obrazują erozję wpływów Waszyngtonu w tym regionie.

W przypadku konfliktu bliskowschodniego polityka Bidena była próbą znajdowania rozwiązań pośrednich – pełne wsparcie dla Izraela, jednoczesne wstrzymywanie dostaw ciężkich bomb, gdy Izraelczycy manifestacyjnie wręcz zlekceważyli bidenowskie zastrzeżenia w kwestii ataku na Rafah w Strefie Gazy, tylko po to, by po kilku tygodniach odblokować ich dostawy, mimo że w postawie Netanjahu nie zmieniło się nic.

Mimo manifestacji siły U.S. Navy, jemeński Ansarullah rozpoczął kampanię kwestionowania kluczowego fundamentu amerykańskiej supermocarstwowości – panowania na światowym oceanie, atakując statki na jednym z kluczowych morskich szlaków handlowych świata. Biden odpowiadał uderzeniem dronów i rakiet, które nijak nie wpłynęło na zachowanie i potencjał Hutich, natomiast wyzwoliło niedawne, potężniejsze uderzenie Izraela na Hudajdę. Konflikt ten rozszerza się wbrew strategii Waszyngtonu.

Wojna na Ukrainie
Wyliczając niedociągnięcia czy porażki Bidena trzeba wszakże podkreślić, że zderzył się on z największym kryzysem bezpieczeństwa w Europie od dekad, największą wojną na naszym kontynencie po 1945 r. Biden musiał zdecydować czy peryferie starzejącego się, coraz mniej innowacyjnego, stagnacyjnego ekonomicznie, stosunkowo rozbrojonego kontynentu bez przywódców politycznych z prawdziwego zdarzenia i z podzielonymi, implodującymi i zdemoralizowanymi w poważnej części społeczeństwami, są jeszcze kluczowym teatrem dla potwierdzania amerykańskiej wiarygodności. Biden uznał, że tak i zaangażował się we wsparcie Ukrainy na poważnie.

Każdy, kto kwestionuje skalę amerykańskiego zaangażowania w wojnę powinien spojrzeć na mapę i ujrzeć jak peryferyjnym dla USA państwem jest Ukraina, a zarazem porachować, że dotychczasowe materiałowe wsparcie wojskowe dla Kijowa jest już większe niż ponad dwie dekady wsparcia dla sił zbrojnych Wietnamu Południowego…

Nie chodzi zresztą jedynie o wsparcie materialne. Szkolenie, a także wsparcie operacyjne przez system zwiadu satelitarnego i elektronicznego, być może asystę personelu wojskowego na miejscu, przy obsłudze kluczowych elementów broni precyzyjnych (jak w swoim przypadku ujawnili w tym roku Francuzi) zapewniły Ukraińcom niezbędne podstawy do prowadzenia tego rodzaju nowoczesnych operacji, które powstrzymały pierwsze rosyjskie działania ofensywne z wielu kierunków i uratowały dla Zełenskiego Kijów, a może i jego samego. Można sądzić, że bez wsparcia USA Ukraina upadłaby jeszcze w 2022 r.

Realistycznym celem Bidena wobec Ukrainy, było niedopuszczenie by kraj ten, lub to, co z niego zostanie, stał się niekwestionowaną rosyjską strefą wpływów, i uczynienie z niego marchii, dzikich pół Imperium Americanum, na których ścierane są i dyscyplinowane imperialne ambicje Kremla. Jego celem nie było rozpoczęcie wojny z Rosją aż do parady zwycięstwa na Placu Czerwonym. Tok wojny wskazuje na coraz gorsze efekty tej strategii stąd uważam, że nawet bez zmiany w Białym Domu, Waszyngton przymusiłby w końcu Wołodymyra Zełenskiego do jakiejś formy co najmniej zamrożenia konfliktu, którego rachunki opłacą Ukraińcy. Wydaje się, że Biden nigdy nie porzucił myśli o takiej zmianie polityki rosyjskiej, by w dłuższej perspektywie Moskwa stała się dla jego mocarstwa przewidywalnym partnerem za plecami ChRL. Obecne poziom współpracy Moskwy i Pekinu to koszmar amerykańskiej polityki.

W reakcji na rosyjską inwazję Biden osiągnął już duży sukces w konsolidacji globalnego obozu Waszyngtonu, imperialnej dziedziny USA. Europejscy, ale też dalekowschodni sojusznicy, w dość zdyscyplinowany sposób przystąpili do rywalizacji z Rosją, popierając szerokie sankcje oraz wspierając w większy lub mniejszy sposób Ukrainę. Jednym ze skutków było wyparcie z europejskich rynków rosyjskich surowców energetycznych, między innymi przez amerykańskie. Bidenowi udało się doprosić Australijczyków, Japończyków, Koreańczyków i Nowozelandczyków na szczyty NATO, zarazem uczynił kroki na rzecz bardziej wielostronnej architektury amerykańskich wpływów w Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej. Amerykańska polityka odeszła od schematu piasta i szprychy, na rzecz formatów bardziej wielostronnych, o czym niegdyś pisałem.

Biden uruchomił w ramach tego narrację ideologiczną, w którą pewnie, jako amerykański liberał, choćby częściowo wierzy, narrację starcia świata demokracji z osią autokracji. O ile ma ona jakąś moc w ekumenie Zachodu, to w skali globalnej jest już traktowana jako irytująca hipokryzja bądź niebezpieczny fanatyzm, co widać w postawie jaką wobec wojny rosyjsko-ukraińskiej zajęło Globalne Południe, sposobie w jaki Rosja była w stanie wpisać się w alternatywny obieg ekonomiczny, marginalizując znaczenie Zachodu w swojej gospodarce. Tegoroczne pogróżki Saudyjczyków o wyzbywaniu się zachodnich papierów dłużnych pod adresem G7, jeśli Zachód zdecyduje się na przejęcie zamrożonych rosyjskich aktywów, pokazują, że Biden nie potrafił zatrzymać czy choćby spowolnić zmiany struktury światowego handlu, bezpieczeństwa i polityki.

Zachód został sam z kilkoma poważnymi starymi sojusznikami dokooptowanymi już wcześniej, z coraz mniejszym wpływem na to, co amerykańscy teoretycy zwą „global governance”.

Biden zwiększył amerykańską obecność militarną u wschodnich granic NATO choć jeszcze w 2021 r. nakazał „przegląd globalnej obecności” sugerując wojskowym zwijanie części jej posterunków jako przeżytku „zimnej wojny”. Zarazem robił to w formacie obecności rotacyjnej, by jego sojusznicy nigdy nie uznali tej obecności za daną raz na zawsze czyniąc z niej zakładnika swojej własnej polityki, czym srodze rozczarowali się politycy Prawa i Sprawiedliwości… w swojej naiwności. Z pewnym powodzeniem, choć z pewnością nie wystarczającym, by niwelować efekt zmian globalnej równowagi sił, Biden przymuszał też europejskich sojuszników do zwiększania nakładów na bezpieczeństwo i obronę. Szedł więc w ślady Trumpa, lecz czynił to w sposób bardziej koncyliacyjny.

W starciu z Chinami, po przegranej przez Trumpa wojnie handlowej w kwestii stali i tym podobnej produkcji masowej, Biden nastawił się raczej na wybranie najważniejszych pól działania – innowacyjnych technologii. Na polu odcinania Chińczyków od amerykańskiego know-how oraz spowalniania rozwoju chińskiego sektora półprzewodników uzyskał zauważalne sukcesy. Taktyka narracyjna deriskingu zamiast decouplingu, czyli stopniowego wycinkowego zrywania z Chinami zamiast szybkiego budowania, o ironio, chińskiego muru, skłoniła też europejskich sojuszników do coraz ostrzejszej retoryki wobec Pekinu, co znalazło wyraz w tegorocznych dokumentach Unii Europejskiej i NATO. Drzwi do zaangażowania tego ostatniego na teatrze dalekowschodnim zostały uchylone. Ten Biden wskazał jako priorytet, przywracając stałą obecność wojskową na Tajwanie i pobudzając jego władze do coraz ostrzejszych deklaracji antypekińskich, po wyborze nowego prezydenta Lai Ching‑te.

Zarazem jednak Biden nie był w stanie odwrócić zmian w strukturze globalnego kapitalizmu, w którym Amerykanie tracą „pakiet kontrolny”. Nie rozpoczęła się na poważnie reindustrializacja Ameryki, dolar i cyfrowe wskaźniki rynków finansowych najkrócej rzecz ujmując i upraszczając nie znajdują poważnego pokrycia w materialnych dobrach produkowanych przez amerykańską gospodarkę. To zresztą ma znaczenie i dla wewnętrznego, socjo-ekonomicznego kryzysu USA, w których masy pracowników, a nawet klasy średniej doznają relatywnej pauperyzacji na tle ekonomicznej elity. Rola dolara jako waluty świata nadal była podważana, choć powoli.

Prezydentura Joe Bidena przypominała rejs wysłużonego statku, którego kapitan coraz bardziej zmęczony, zmagał się z narastającymi podziałami w załodze. Musiał balansować między Scyllą a Charybdą, sprzecznymi wektorami polityki wewnętrznej i zewnętrznej Ameryki. Jednak w tym burzliwym i nieustannie zmieniającym się świecie, polityka zagraniczna nie jest powolnym rejsem, lecz wyścigiem wymagającym błyskawicznych reakcji, zdecydowanych działań i jasnej wizji przyszłości Dlatego przyszły prezydent USA nie będzie mógł być tylko reakcyjny. Stanie on przed wyzwaniem zmieniającej się globalnej dynamiki, która zdecydowanie utrudnia utrzymania amerykańskiej dominacji w coraz bardziej wielobiegunowym świecie. Po czterech latach kadencji Joe Bidena widzimy, że raczej nie nadałby statkowi nowego kierunku aby „ chwycić wiatr w żagle”.

Artykuł ukazał się 30.07.2024 na łamach Nowego Ładu.

Krystian Kamiński na serwisie X.

W zeszłym tygodniu pojawiły się informację o sformowaniu się grupy państw unijnych proponujących zmianę polityki wobec Syrii. Ministrowie spraw zagranicznych Austrii, Chorwacji, Cypru, Czech, Grecji, Włoch, Słowacji i Słowenii sformułowali w tej sprawie list do wysokiego przedstawiciela UE do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa Josepa Borella.

W czasie konferencji prasowej z 22 lipca Borrell na pytanie o inicjatywę ośmiu państw członkowskich odpowiedział – „wysłuchaliśmy tych państw członkowskich reprezentowanych przez Włochy i Austrię i praca będzie kontynuowana. Będąc pragmatyczni, ale nie naiwni. Wiemy, gdzie jest reżim syryjski, bardzo blisko Rosji i Iranu. Ale będziemy pracować. Zawsze jesteśmy gotowi do pracy, aby spróbować znaleźć rozwiązanie, które mogłoby przynieść korzyści narodowi syryjskiemu”. Reakcja nader wstrzemięźliwa.

Minister spraw zagranicznych Włoch Antonio Tajani bardzo słusznie narzekał na faktyczne zejście sytuacji z Syrii z pola widzenia europejskich polityków i debaty europejskich społeczeństw. O ile dekadę temu Syria pozostawała w centrum uwagi, o tyle dziś jest tematem zmarginalizowanym przez wojnę na Ukrainie, wojnę w Strefie Gazy czy sytuację wokół Tajwanu. Tymczasem wojna w Syrii pozostaje najbardziej krwawym zbrojnym konfliktem Eurazji w XXI wieku. Kosztowała życie 500-600 tys. ludzi, z czego co najmniej połowa to cywile. Syria to kluczowy kraj Lewantu, wrota między Bliskim Wschodem, a Anatolią i Europą.

Pod władzą partii Baas i Hafiza al-Asada Syria stała się stałym, niepomijalnym elementem polityki regionu, a czasami szerszych relacji międzynarodowych. Było to widoczne szczególnie na przykładzie Libanu, gdzie bez Syryjczyków nie udałoby się zamknąć krwawej, zawikłanej, chaotycznej wojny domowej. W czasach „zimnej wojny” bliżej ZSRR, al-Asad potrafił jednak manewrować – mało kto dziś pamięta, że Syryjczycy uczestniczyli w 1991 r. w operacji „Pustynna burza” po stronie Amerykanów. Jednak już w 2003 r. okupacja Iraku przez Amerykanów i próby inżynierii społeczno-politycznej z ich strony wywołały w Damaszku zdecydowany sprzeciw.

Syria stała się pod władzą al-Asada seniora również państwem stabilnym w zarządzaniu właściwą Bliskiemu Wschodowi mozaiką etno-religijną, bezwzględnie tłumiącym radykalnym islamizm sunnitów, gwarantującym swobodę religijną miejscowym chrześcijanom, jak na warunki regionu nie biednym, w dodatku już za rządów al-Asada juniora, w pierwszej dekadzie XXI wieku przeżywającym szybki wzrost gospodarczy. W 2010 r. Syria odnotowała wzrost gospodarczy na poziomie 11 proc. …i wtedy przyszła „arabska wiosna”. Szybko podchwycona przez graczy zewnętrznych, którzy upatrzyli w niej okazję dla „zmiany reżimu” w Syrii.

Napiszmy to wyraźnie – konflikt w Syrii nigdy nie przybrałby formy tak gargantuicznej, krwawej wojny, gdyby nie ingerencja graczy zewnętrznych. Formujące się antyrządowe ugrupowania zbrojne otrzymały wsparcie Arabii Saudyjskiej, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Kataru, Turcji, USA, Francji, Wielkiej Brytanii, także dżihadystów z regionu i spoza niego, uwzględniając jaką rolę w działalności tak zwanego „Państwa Islamskiego” odegrali ekstremiści z Czeczenii czy Uzbekistanu, wahabici zwalniani z saudyjskich więzień z sugestią podróży na syryjski dżihad, strumienie prywatnych pieniędzy wahabickich krezusów. Same USA wydały na zbrojenie ugrupowań antyrządowych w Syrii ponad miliard dolarów. Przeszkoliły również kilkanaście tysięcy bojowników w Jordanii.

Jednak jeszcze przed końcem ubiegłej dekady, dzięki zbrojnemu wsparciu Iranu i jego regionalnych sojuszników, przede wszystkim libańskiego Hezbollahu, a od 2015 r. dzięki powietrznej interwencji Rosji, al-Asad zdołał przechylić szalę zwycięstwa na swoją korzyść.

Poza pasem północnego pogranicza kontrolowanego przez Turków, terenem niekontrolowanym przez władze Syrii pozostają, pustynna w większości północno-wschodnia część terytorium państwowego, za Eufratem. Tam funkcjonuje parapaństwo miejscowych Kurdów, którego funkcjonowanie gwarantowane jest przez protektorat USA. W ramach tego parapaństwa anarcho-socjalistyczna kurdyjska Partia Unii Demokratycznej (PYD) próbuje utrzymać władzę nad arabską większością, w dodatku, na tym odległym interiorze, żyjącą w znacznej mierze według patriarchalnych reguł plemienno-klanowych. Radykalnie kontrastują one z lewicowo-feministyczną ideologią PYD i nie wróżą moim zdaniem stabilności temu projektowi politycznemu.

Amerykanie nadal stacjonują w tej części Syrii, będąc gwarantem istnienie tych struktur kurdyjskich. Wydobywają syryjską ropę, której złoża znajdują się w prowincji Dajr az-Zaur, dla swojej korzyści. Stacjonują też w at-Tanf przy granicy Jordanii, gdzie blokują główną magistralę łączącą stolicę Syrii z irackim Bagdadem. Niemniej al-Asad kontroluje 70 proc. terytorium państwa, w tym jego stolicę, wybrzeże, oraz większą część populacji państwa. Nic nie wskazuje, by miało się to zmienić.

Konstatując zmianę sytuacji w Syrii autorzy listu, który stał się powodem dla tych rozważań, wskazali, że od 2017 r., czyli ostatniego dokumentu określającego strategię UE wobec tego państwa, sytuacja polityczna się zmieniła. Poprzednia strategia przyjęta przez Radę Unii Europejskiej 3 kwietnia 2017 r. zakładała zakończenie wojny przez generalną tranzycję władzy i ustanowienie zasad liberalnej demokracji – była więc w istocie powtórzeniem celów Zachodu, które przyświecały jego politycznemu, materialnemu i operacyjnemu wsparciu dla rebeliantów… które, to działania już dawno spaliły na panewce i zostały zarzucone, podczas gdy Europa nadal tkwi w koleinach tej samej, starej dyplomacji. Dyplomacji, która poniosła klęskę.

Baszar al-Asad pozostaje prezydentem Syrii. W wyborach parlamentarnych z 15 lipca rządząca Syrią od 1963 r. partia Baas obsadziła 169 na 250 miejsc w parlamencie, a 16 obsadziły jej partie sojusznicze. Uwzględniając oficjalnych kandydatów niezależnych, skład Zgromadzenia Narodowego Syrii będzie niemal identyczny co w poprzedniej kadencji. Słowa często służą dyplomatą do ukrywania prawdy, jak zauważył Talleyrand, i mniej więcej tak jest w tym przypadku. Gdy szefowie dyplomacji ośmiu państw unijnych piszą, że „sytuacja polityczna” się zmieniła, znaczy to, że właśnie nie zmieniła się ona w oczekiwanym przez mocarstwa zachodnie kierunku i czas pogodzić się z realiami. Tak zresztą zrobili już dawni arabscy wrogowie al-Asada – wszyscy poza Katarem odnowili relacje z Syrią, która w zeszłym roku została też przywrócona w prawach członka Ligi Państw Arabskich.

Właściwie, to można stwierdzić, że w porównaniu do punktu startu z 2011 r. to sytuacja zmieniła się na niekorzyść państw zachodnich. Syria stała się częścią osi sojuszników Iranu stanowiącej o jego potędze na Bliskim Wschodzie, stała się również ścisłym sojusznikiem Rosji, popierającym ją na arenie międzynarodowej, łącznie z uznaniem aneksji terytoriów Ukrainy.

Jakie są obecne relacje Unii Europejskiej i Polski z Syrią? W zasadzie trudno mówić, że w ogóle istnieją. Relacje dyplomatyczne zostały zamrożone. W 2012 r. UE uznała powstałą w Katarze, a bazującą przez lata w Stambule, Narodową Koalicję Rewolucji Syryjskiej i Sił Opozycyjnych, za reprezentanta „aspiracji” narodu syryjskiego. Podobnie uczyniły Belgia, Dania, Francja, Hiszpania, Holandia, Niemcy, Norwegia, Luksemburg, Wielka Brytania, Włochy. Właściwie już po roku było wiadomo, że owa Rada nie reprezentuje w terenie, w Syrii, nikogo, a szeroko reklamowana „Wolna Armia Syrii” mająca być jej zbrojnym ramieniem to medialna fikcja przykrywająca rzeszę organizacji etnicznych i islamistycznych, z biegiem czasu się radykalizujących. Pod tą medialną nalepką amerykańska broń trafiała w ręce takich „przyjemniaczków” jak islamistyczny Ahrar asz-Szam czy dawny Dżabhat an-Nusra, przez pewien czas syryjskie skrzydło Al Kaidy. Nota bene zmutowane pozostałości obu tych organizacji do dziś kontrolują resztki syryjskiej prowincji Idlib, dzięki militarnej protekcji Turcji.

Głównym celem rysowanym w liście ośmiu ministrów jest właśnie zakończenie tego rodzaju polityki izolacji i ustanowienie bezpośrednich relacji z władzami Syrii, skoro UE i jej państwa i tak są aktywne wobec tego kraju, obecnie przez zapewnianie wsparcia humanitarnego. Jak podliczono w liście – od początku kryzysu przed 15 lat do Syrii trafiła pomoc o łącznej wartości 33 mld euro. Ta spora suma i tak wydaje się znikoma wobec skali ekonomiczno-społecznej ruiny bliskowschodniego państwa. Mniej więcej 90 proc. Syryjczyków żyje dziś w ubóstwie, a 70 proc. wymaga bezpośredniej pomocy humanitarnej. Na skutek wojny, a potem sankcji i biedy z domów uciekło około 7,2 mln Syryjczyków, w tym około 5 mln poza granice Syrii.

Kryzys migracyjny jaki wybuchnął w 2015 r. możliwy był, na taką skalę, na skutek obalenia Muammara Kaddafiego w Libii i próby usunięcia al-Asada w Syrii, co wiązało się z upadłością obu państw. Stabilna i zdolna do ekonomicznego funkcjonowania Syria jest Europie potrzebna, by nie była właśnie źródłem i korytarzem dla migracyjnej fali. Odbudowująca się gospodarczo Syria nie będzie też miejscem produkcji narkotycznej fenetyliny, jaka napływa stamtąd na nasz kontynent pod nazwą captagonu. Stabilna politycznie Syria to także mniej gleby dla terroryzmu – wyrośnięcie zmory „kalifatu” ISIS, który umożliwił falę dużych zamachów terrorystycznych w Europie w zeszłej dekadzie, również było skutkiem wojny o jakiej piszę i upadłości struktur państwowych Syrii na znacznych jej obszarach za Eufratem, gdzie natychmiast urządzili się dżihadyści z Iraku i trzeba było pięciu lat walki aby zniszczyć ich władztwo terytorialne.

Czas już najwyższy na relacje z tymi, którzy rzeczywiście Syrią rządzą. Czas na dialog o budowaniu regionalnego bezpieczeństwa, stabilności i dobrobytu. Czas na rozmowę o sensowności sankcji, które pogrążają jedynie w biedzie i desperacji miliony ludzi, nie dając im szansy na odbudowy swoich domów, miejscowości, kraju. To ostatnie wymaga stanowiska i działania wszystkich państw Unii Europejskiej, wobec upartości Amerykanów okładających Syryjczyków sankcjami tak rozległymi i ciężkimi, że podważającymi jakiekolwiek interakcje gospodarcze, jakiekolwiek szanse ekonomicznej rekonwalescencji kraju. Amerykanie na drugiej półkuli nie ponoszą konsekwencji swoich ideologicznych manii czy błędnych kalkulacji politycznych, jakie uskuteczniają na Bliskim Wschodzie. Ponosi je Europa. Polska powinna na arenie unijnej natychmiast wesprzeć inicjatywę ósemki państw na rzecz rozwinięcia dialogu z władzami Syrii i poszukiwania dróg normalizacji relacji.

POWRÓT SYRII NA EUROPEJSKĄ SCENĘ

W zeszłym tygodniu pojawiły się informację o sformowaniu się grupy państw unijnych proponujących zmianę polityki wobec Syrii. Ministrowie spraw zagranicznych Austrii, Chorwacji, Cypru, Czech, Grecji, Włoch, Słowacji i Słowenii sformułowali w tej… pic.twitter.com/KgjRxibyYZ

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) August 2, 2024

Krystian Kamiński na serwisie X.

Według exit poll wybory parlamentarne wygrał sojusz socjalistów, komunistów, zielonych i skrajnej lewicy, który startuje pod nazwą Nowy Front Ludowy (lider Jean-Luc Melenchon). Na drugim miejscu znalazł się liberalny obóz prezydenta Emmanuela Macrona. Dopiero na trzecim miejscu uplasował się Rassemblement National (RN) Marine Le Pen.

Wynik jest wielką niespodzianką. Po pierwszej turze wyborów sprzed tygodnia prognozy wskazywały, że RN jest jeszcze w okolicach absolutnej większości i może być w stanie utworzyć następny rząd. Mimo to, RN znacząco się wzmocniło: w rozwiązanym parlamencie miało tylko 88 mandatów.

Obecnie najbardziej prawdopodobny jest rząd Narodowego Frontu Ludowego z obozem liberalnym, bądź mniejszościowy rząd Narodowego Frontu Ludowego ze wsparciem obozu liberalnego (ze względu na rozbieżności programowe – wspólna część programu dotyczyła tylko nie dopuszczenie RN do władzy).

P.S. Świetne te systemy wyborcze we Francji i Wielkiej Brytanii. Takie niezbyt demokratyczne.

Wedługa exit poll wybory parlamentarne wygrał sojusz socjalistów, komunistów, zielonych i skrajnej lewicy, który startuje pod nazwą Nowy Front Ludowy (lider Jean-Luc Melenchon). Na drugim miejscu znalazł się liberalny obóz prezydenta Emmanuela Macrona. Dopiero na trzecim miejscu… pic.twitter.com/9H4IqJnxJW

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) July 7, 2024

Krystian Kamiński na X [wytłuszczenia w tekście od redakcji].

Coraz więcej informacji wskazuje, że izraelski atak na konwój humanitarny World Central Kitchen (WCK), był świadomym atakiem na wybrany cel. Coraz więcej świadczy, że Izrael po raz kolejny okazał się państwem odpowiedzialnym za zbrodnie wojenne, bądź przez nonszalancję, bądź z premedytacją. Organizacja twierdzi, a Izraelczycy tego nie zdementowali, że armia Tel Awiwu była poinformowana o trasie i celu ostrzelanego konwoju. Musiał być on długo „na radarach” izraelskiej armii, ponieważ zdążył wykonać swoje zadanie – dostarczył ponad 100 ton żywności do Dajr al-Balah położonego w centralnej części Strefy Gazy. Wojskowi mieli dużo czasu na obserwację jego drogi, jak i tego, czym zajmowali się podróżujący konwojem. Zdjęcia potwierdzają, że co najmniej jeden pojazd miał na dachu umieszczone duże logo organizacji humanitarnej. Dwa z pojazdów były opancerzone, użyto broni takiego rodzaju by zabić od razu. Były inspektor ONZ ds. broni i oficer brytyjskich sił zbrojnych, Chris Cobb-Smith ocenił, że użyto pocisków Spike. To pocisk przeciwpancerny.

To WCK zainicjowała morski szlak dostaw pomocy humanitarnej z Cypru. Zabici realizowali końcowy etap dostawy kolejnej transzy. Trzy samochody były atakowane kolejno. Pierwszy trafiony, kto mógł przesiada się do drugiego wozu. Drugi atak, wolontariusze próbują ratować siebie i rannych, przechodzą do trzeciego. Trzeci samochód też zostaje trafiony przez pocisku. Wszystko to trwa. Trzy ataki zostają dokonane na odcinku 2,5 kilometra.

Podkreślić trzeba jasno. Ta zbrodnia nie jest wyjątkiem. Na świecie jest o niej głośno bo zginęli obywatele mocarstwa Zachodnich – USA i Wielkiej Brytanii. W Polsce dlatego, że zginął Polak. Z relacji tych, którzy go znają można napisać także, że dobry człowiek. I właśnie dlatego, że sprawa stała się tak znana w USA, władze Izraela nie próbowały kluczyć, że za ofiary odpowiada Hamas. Jednocześnie Netanjahu powiedział o „tragicznym wypadku” oraz, że to „się zdarza na wojnie”. O tragicznym wypadku można by mówić, gdyby konwój wjechał na miny, a nie w sytuacji, gdy był z premedytacją, konsekwentnie rozstrzeliwany przez izraelskich wojskowych. Wypowiedź Netanjahu trudno ocenić inaczej niż jako cyniczną, fałszywą, po prostu skandaliczną i niedopuszczalną.

Osobiście widzę dwa wytłumaczenie przyczyny tej zbrodni. Pierwsza jest taka, że Izrael i jego armia od dekad już walczą ze swoimi wrogami według zasady „cel uświęca środki”. Tezę tę łatwo zweryfikować statystycznie. Jak do tej pory w Strefie Gazy zginęło do środy 32 975 Palestyńczyków, a 75 577 odniosło rany. Około 8 tys. uważa się za zaginione. Z tego wiele to kobiety i dzieci. Już na wczesnym etapie izraelskiej ofensywy, na koniec października stanowiły one większość ofiar. Izrael twierdzi oficjalnie, że w toku obecnej wojny zabił 9 tys. bojowników Hamasu. Pozostaje zatem retoryczne pytanie: a kim są pozostali? Przecież wiemy kim – w przytłaczającej większości palestyńskimi cywilami. Izrael walczy nie licząc się z nimi, świadomie wlicza ich zagładę w rachunek zysków i strat.

Świadczy o tym nawet pierwsze tłumaczenie wtorkowej zbrodnie ze strony izraelskich wojskowych, insynuujących, że ostrzelano konwój ponieważ wydawało się, że do jednego samochodu zbliżył się bojownik Hamasu. Tak jakby rozstrzelanie sześciu osób z państw trzecich i jednego miejscowego cywila, by dopaść jednego wroga nie było problemem. O tyle nie chce mi się wierzyć w te tłumaczenia, że inaczej niż w przypadku działającej od dekad w Stefie Gazy Agencji Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNHWRA), World Central Kitchen była w palestyńskim regionie nowym aktorem. O ile Izrael od lat oskarżał UNHWRA o spenetrowanie szeregów organizacji przez Hamas, o tyle nigdy nie zarzucał tego WCK. Ta druga organizacja, mająca doskonałe relacje z amerykańską elitą, z Departamentem Stanu USA, nigdy nie była celem takiego zarzutu. Mało tego, bezpośrednio po ataku Hamasu na południowy Izrael z 7 października WCK prowadziła akcję pomocy poszkodowanym Izraelczykom.

Nie wykluczam jednak i drugiego wytłumaczenia. Być może konwój ostrzelano z premedytacją. Być może to celowa strategia całkowitego odcięcia Palestyńczyków w Strefie Gazy od żywności, od wody, od lekarstw. Być może to celowa strategia zabicia części i wypędzenia reszty ludności, tak by już nigdy tam nie wróciła. Przesadzam? Przecież to właśnie pełną „ewakuację” Palestyńczyków ze Strefy Gazy sugerują minister bezpieczeństwa państwowego Itamar Ben-Gvir, minister finansów Becalel Smotricz, przecież takie nawoływania padały nie raz ze strony pomniejszych polityków obecnej koalicji rządzącej Izraelem. W sondażach nawet do 80 proc. Izraelczyków odpowiada, że wodę i jedzenie mieszkańcy Gazy mogą dostać dopiero wtedy, gdy Hamas zwolni wszystkich zakładników wziętych 7 październików. Choć na skutek bezpardonowego prowadzenie działań zbrojnych część izraelskich zakładników zginęła z rąk swoich rodaków w mundurach.

Od 7 października w Stefie Gazy zginęło już 196 pracowników humanitarnych. Być może więc chodzi o zastraszenie im podobnych, być może chodzi o jasny przekaz – „wynoście się z Gazy!”. WCK, pierwsza organizacja, która uruchomiła na masową skalę morski kanał dostaw pomocy humanitarnej z Cypru, już ogłosiła zawieszenie działalności w regionie, tak jak i mniejsze organizacje. W północnej i centralnej części Strefy Gazy ciągle mieszka około 300 tys. Palestyńczyków, którzy właśnie pozostali bez środków do życia. Potwierdzono już kilkadziesiąt przypadków śmierci głosowej w palestyńskiej eksklawie. Właśnie zawrócono statek z 240 tonami żywności, który płynął do Strefy Gazy z Cypru.

Izraelczycy odcinają od żywności i wody. Niszczą też infrastrukturę niezbędną, dla utrzymania życia i zdrowia ludności. Ostatnio szpital Al-Szifa, który został kompletnie zdewastowany po tym, gdy wkroczyli do niego izraelscy żołnierze… jak zawsze w przypadku dewastowania szpitali twierdzący, że rozbrajają bazę Hamasu, choć do dziś nie doczekaliśmy się przekonujących dowodów na to.

Izraelczycy strzelają też do oczekujących na żywność. Tak było między innymi 29 lutego, gdy żołnierze Izraela otworzyli ogień do tłumu ludzi oczekujących na pomoc na ulicy al-Raszyd w Gazie. Przez półtorej godziny żołnierze, czołgi strzelały do ludzi próbujących dostać się do samochodów z mąką. Zginęło 118 osób. Setki rannych. Wytłumaczenie „najbardziej humanitarnej armii świata” – tłum za bardzo zbliżył się do żołnierzy, a zresztą Palestyńczycy tratowali się nawzajem. W tym kontekście warto zauważyć, że wojna w Stefie Gazy pod względem morderczości wobec cywilów przekracza proporcje tego co dzieje się na Ukrainie.

Izraelczycy chcą jednak także odciąć nas wszystkich od informacji o tym, co dzieje się w Palestynie. W toku obecnej wojny zginęło też 95 dziennikarzy, z tego 90 palestyńskich, dwóch izraelskich i trzech libańskich. Wcześniej też tak było. Wspomnieć można o dziennikarce telewizji Al Jazeera Szirin Abu Akili, która zginęła zastrzelona w maju 2022 r. I w tym razem jej przypadek stał się głośny, bo miała amerykańskie obywatelstwo. Śledztwo izraelskiej armii stwierdziło, że to przypadek… w miejscu, gdzie znajdowała się Abu Akila nie toczyły się żadne działania zbrojne. Nie było żadnych bojowników. Izrael zabił dziennikarzy nawet w południowym Libanie, gdzie dochodzi do okresowych ostrzałów o niższej intensywności z tamtejszym Hezbollahem. Choćby 22 listopada, gdy zginęli reporterka Fara Omar i kamerzysta Rabih Maamari z miejscowej telewizji Al Mayadeen. W miejscu ich śmierci również nie stwierdzono obecności bojowników. Chyba w związku z tym, w poniedziałek Kneset uchwalił ustawę dającą rządowi Izraela prawo zakazania nadawania zagranicznego kanału na terenie Izraela, jeśli uzna się, że stanowi on „bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego”.

Kto za to odpowiada? Izrael. Ten sam, który corocznie inkasuje pomoc wojskową USA o wartości 3 mld dol. Czy w Waszyngtonie zaświtała jakaś nowa refleksja? Na razie taka, że 22 marca przedstawiciel USA po raz pierwszy wstrzymał się od głosu, zamiast, jak to Waszyngton ma w zwyczaju, zablokować rezolucję wzywającą do natychmiastowego zawieszenia broni w Strefie Gazy oraz potwierdzającą prawo narodu palestyńskiego do suwerennej państwowości. Na razie to by było na tyle.

Krystian Kamiński – analiza geopolityczna.

Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia stała się najważniejszym regionem globu. To stwierdzenie ma już chyba rangę banału nawet w Polsce, choć z zażenowaniem muszę przyznać, że prawda ta docierała do głównego nurtu polskich polityków, dziennikarzy, publicystów, a nawet tak zwanych ekspertów, szczególnie długo. Pisałem już wiele razy o przyczynach właśnie takiej rangi tego regionu – jego skali populacji i znaczenia ekonomicznego. Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia pozostaje fabryką świata. Nawet jeśli część tych państw – poza Japonią, Chinami oraz Koreą Południową – nadal pozostaje miejscami głównie lokowania przemysłu produktów prostych. Obecne napięcia obaliły wszelkie te postnowoczesne, postępowe teorie, widzące objaw rozwoju w pozbywaniu się tego rodzaju przemysłu, pozostawianiu u siebie jedynie wybranych ogniw najbardziej innowacyjnych łańcuchów produkcji, przechodzeniu na „gospodarkę usług”, cyfrowej finansjalizacji.

Wojna na Ukrainie uświadomiła nam, że PKB nakręcane przez elektroniczne operacje potentatów finansowych, fundusze emerytalne, czy kolejne usługi przemysłu rozrywkowego, nie jest wprost proporcjonalnych do potęgi i sprawczości państwa. Przemysł w gruncie rzeczy tak prymitywny, jak wytłaczanie podstawowych pocisków artyleryjskich, czy podstawowych komponentów chemicznych prostych lekarstw, ciągle ma ogromne znaczenie. Dlatego ogromne znaczenie ma dziś azjatycka „fabryka świata”.

Mimo rozpoczętej przez Donalda Trumpa wiosną 2018 r. wojny celnej z Chinami, USA do tej pory nie udało się zerwać większości łańcuchów produkcyjnych, choć wyhamowują one inwestycje i kooperację w najbardziej innowacyjnych sektorach przemysłu elektronicznego, cyfrowego. Najnowsze informacje pokazują, że Amerykanie przechodzą jednak do twardszych, bardziej bezpośrednich działań. „Fabryka świata” coraz bardziej staje się strefą starcia dwóch globalnych supermocarstw.

Chiu Kuo-cheng, minister obrony władz na Tajwanie, przyznał 19 marca, że Amerykanie prowadzą szkolenie jego sił na wyspach Kinmen. O znaczeniu tego ruchu stanowią dwa fakty. Kontrolowane przez Tajpej wyspy położone są bardzo blisko kontynentalnego terytorium kontrolowanego przez Chińską Republikę Ludową, w odległości zaledwie czterech kilometrów od ważnego chińskiego miasta portowego Xiamen. Przeciwnicy, w tym osobiście Amerykanie, niemal dosłownie patrzą więc sobie w oczy.

Jeszcze w pierwszej połowie marca tajwańskie środki masowego przekazu podały nieoficjalne informacje o tym, że Amerykanie założyli na Kinmen stałą bazę. To znaczący krok eskalacyjny. Wraz z uznaniem ChRL za reprezentanta chińskiej państwowości w 1972 r. i przyjęciem jej do ONZ, Amerykanie rozpoczęli wycofywanie swoich sił, w dekadzie lat 60 idących w tysiące żołnierzy, którym towarzyszyła na wyspie broń nuklearna. W 1979 r. zamknięto ostatnią bazę Sił Zbrojnych USA na Tajwanie.

Powrót amerykańskich wojskowych na wyspę umożliwił National Defense Authorization Act (NDAA) na kolejny rok budżetowy. Według tajwańskich mediów amerykańscy „doradcy wojskowi” rozpoczęli stałe stacjonowanie w wojskowych bazach na Kinmen, ale też Peskadorach – archipelagu kontrolowanym przez władze w Tajpej, wysuniętym około 50 km na zachód od Tajwanu w kierunku wybrzeża ChRL. W tych dwóch bazach na stałe mają już stacjonować żołnierze 1. Grupy Sił Specjalnych USA, gdzie szkolą żołnierzy 101. Batalionu Desantowo-Rozpoznawczego sił zbrojnych władz na Tajwanie, czyli elitarnych sił typu piechoty morskiej. W północnej części wyspy żołnierze amerykańscy szkolą miejscowych w zakresie obsługi dronów przeznaczonych dla Powietrznodesantowej Kompanii Sił Specjalnych wspomnianego batalionu.

Xiamen pełni funkcję kwatery głównej 73. Grupy Armii Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, jednej z trzech grup armii ChALW, podlegających Dowództwu Teatru Wschodniej, odpowiadającemu za obronę ChRL od strony morza. Można uznać, że Amerykanie wykorzystają bazę znajdującą się zaledwie kilka kilometrów od miasta i portu do rozwinięcia działalności zwiadowczej. W 2021 roku ówczesna prezydent władz w Tajpej Tsai Ing-wen potwierdziła, że amerykańskie siły specjalne szkolą podlegające jej siły zbrojne, ale nie było mowy o ich stałej obecności. Departament Obrony USA potwierdził oficjalnie obecność 30 amerykańskich żołnierzy, ale tylko w celu ochrony Instytutu Amerykańskiego na Tajwanie, czyli nieoficjalnego przedstawicielstwa USA w Tajpej. Wydaje się, że te oficjalne oświadczenia nie opisują rzeczywistości. Tajwańskie media, twierdziły zresztą, że Amerykanie planują dalsze rozszerzanie programu Elementu Łącznikowego Operacji Sił Specjalnych USA (SOFLE) na azjatyckiej wyspie.

AMERYKANIE NA TAJWANIE

Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia stała się najważniejszym regionem globu. To stwierdzenie ma już chyba rangę banału nawet w Polsce, choć z zażenowanie muszę przyznać, że prawda ta docierała do głównego nurtu polskich polityków, dziennikarzy,… pic.twitter.com/FiR9vqqX26

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) March 29, 2024

Kongres USA pozostawił także furtkę otwartą dla zwiększenie obecności urzędników cywilnych na wyspie, co byłoby działaniem być może jeszcze bardziej eskalacyjnym, bo może być odczytywane w Pekinie jako krok nie tylko na rzecz politycznego, ale i formalno-prawnego upodmiotowienia Tajwanu. Miejscowi radykałowie podchwytują możliwość. 19 marca w Czechach gościła wiceprezydent-elekt władz w Tajpej Hsiao Bi-khim z przejawiającej tendencje niepodległościowe-separatystyczne Demokratycznej Partii Postępowej. Hsiao to była przedstawicielka tajwańskich władz w Waszyngtonie. Przeprowadziła się tam zresztą jeszcze jako nastolatka, tam ukończyła szkołę średnią i studia. Przesiąkła miejscową kulturą, jest na przykład zdecydowaną zwolenniczką agendy LGBT. Jest objęta sankcjami ChRL.

Tym samym USA powracają do relacji zimnowojennych relacji z ChRL, z czasów, gdy była ona traktowana jako część wrogiego obozu komunistycznego, godzącego nie tyle w interesy, co w istnienie ich własnego systemu i państwa. Biorąc pod uwagę miejsce Kinmen na mapie, wydaje się, że będziemy mieli ze strony Amerykanów do czynienia nie tyle ze strategią „powstrzymywania”, co „odpychania”, podduszania Chin.

Waszyngton eskaluje napięcia, uznając najpewniej, że eskalacja konfliktu będzie prowadzić do szybszej i silniejszej polaryzacji całego regionu, jednoznacznego wybierania przez państwa Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej jednej ze stron, czego obecnie większość z nich gorliwie próbuje uniknąć… podobnie jak część elit na Tajwanie. Szczególnie w partii Kuomintang, ale i sferach biznesowych nie brakuje tam środowisk stawiających na uniknie konfrontacyjnych wobec ChRL ruchów. Amerykanie dążą do ograniczenia także ich pola manewru.

Można uznać, że taka strategia amerykańska zawiera duży zakres tolerancji dla opcji przerodzenia się jej w otwartą wojnę. Szczególnie w realiach, w których czas pracuje jednak bardziej na korzyść ChRL, o ile będą one w stanie kontynuować transformację swojej gospodarki.

Krystian Kamiński na serwisie X.

Media żyją w bieżącym tygodniu wyborami Władimira Putina na prezydenta Rosji. Ja jednak wolałbym zająć się, jak mam w zwyczaju, sprawą, która całkowicie zeszła z pola widzenia mediów, polityków i komentatorów głównego nurtu, a która dotyczy kraju nie aż tak mniej ważnego dla Polski niż Rosja, to jest Białorusi. Z końcem lutego w państwie tym odbyły się wybory od izby niższej parlamentu – Izby Reprezentantów oraz rad lokalnych. W Polsce mało kto się nimi interesował uznając je za równie przewidywalne jak wybory Władimira Putina na prezydenta Rosji, a swoją rolę odegrał pewnie i powszechny u nas lekceważący stosunek do tego wszystkiego, co dzieje się w kraju mniejszego wschodniego sąsiada. Jednak wyniki białoruskich wyborów okazały się, pod pewnym względem, nie tak znowu oczywisty i znamionują je realne procesy polityczne nad Niemnem i Świsłoczą.

Przez trzy dekady rządów Łukaszenki ławy Izby Reprezentantów zapełniali w przytłaczającej większości formalni deputowani niezależni, czyli tacy, którzy przechodzili przez jednomandatowe okręgi wyborcze poza komitetami partii politycznych. Bywali popierani, zgodnie z radziecką tradycją, przez „kolektywy pracownicze”, oficjalną Federację Związków Zawodowych, jednak formalnie byli właśnie „kandydatami niezależnymi”. Przez lata odzwierciedlało to fakt, że system polityczny uległ pod władzą Łukaszenki daleko idącej personalizacji. Zarówno polityczna praktyka Aleksandra Grigoriewicza, jak i wdrożone przez niego reformy konstytucyjne przydały prezydentowi w zasadzie pełnię władzy. Łukaszenko realizował ją poprzez „wertikal własti”, to jest po prostu przez nomenklaturę, hierarchię administracji państwowej, której wszystkie nitki schodziły się w administracji Prezydenta.

Ersatz ideologii, najbardziej nieoczywiste w perspektywie administracyjnej działania polityczno-agitacyjne były realizowane właśnie przez oficjalne związki zawodowe, będące bardzo udatnym narzędziem mobilizacji i zarządzania obywatelami w razie dodatkowych celów, w państwie o tak dużym udziale sektora państwowego w gospodarce. Temu służy również siatka urzędników do spraw ideologii instalowana w instytucjach publicznych, ale też państwowych przedsiębiorstwach. Dodatkowo przetrwała struktura dawnego Komsomołu, od 2002 r. pod nazwą Białoruskiego Republikańskiego Związku Młodzieży (BRSM), który służy wpływowi na młodzież szkolną i studencką, choć sprowadza się to najczęściej do doraźnej jej mobilizacji, na przykład do uczestnictwa w takich czy innych wyborach, akademiach, czynach społecznych.

WYBORY NA BIAŁORUSI

Media żyją w bieżącym tygodniu wyborami Władimira Putina na prezydenta Rosji. Ja jednak wolałbym zająć się, jak mam w zwyczaju, sprawą, która całkowicie zeszła z pola widzenia mediów, polityków i komentatorów głównego nurtu, a która dotyczy kraju nie aż tak… pic.twitter.com/F0pRoM9k4q

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) March 21, 2024

Aleksandr Łukaszenko w praktyce wyeliminował natomiast z systemu władzy zjawisko partii politycznych. Te opozycyjne były pozbawione dostępu, nie tylko do zarządzania, ale również do masowego komunikowania. W zeszłym roku ostatnie z nich zostały zaś zdelegalizowane. Te akceptujące władzę przywódcy utrzymywano zaś na niskim poziomie aktywności. Partii rządzącej Łukaszenko nigdy stworzyć nie pozwolił. I w tym właśnie sensie wybory do Izby Reprezentantów mogą odzwierciedlać nową dynamikę systemu politycznego Białorusi.

51 na 110 miejsc zajmie w Izbie partia Biała Ruś (“Biełaja Ruś”). Republikańska Partia Pracy i Sprawiedliwości (RPTS) będzie mieć w nowej kadencji 8 mandatów (2 więcej niż w poprzedniej), Komunistyczna Partia Białorusi (KPB) 7 mandatów (4 mniej), Liberalno-Demokratyczna Partia Białorusi (LDPB) będzie mieć 7 (3 więcej). Trzy ostatnie partie funkcjonują w białoruskiej polityce od lat, odgrywając w niej w zasadzie rolę propagandową. Po zeszłorocznej nowelizacji ustawy o partiach politycznych, ze wszystkich organizacji politycznych tylko one pozostają legalne, co znamionuje stopień zwiększenia restrykcyjności systemu politycznego Białorusi po 2020 r. Tylko one… plus jedna nowa partia – właśnie Biała Ruś.

Została założona jeszcze 17 lat temu, lecz jako stowarzyszenie. Była tworem kręgów nomenklatury. Niemal od początku sygnalizowała ona chęć tworzenia partii politycznej, lecz przywódca kładł granicę tym ambicjom. W zeszłym roku Biała Ruś uzyskała rejestrację jako partia i od razu z przytupem weszła na scenę parlamentarną.

Oczywiście rola Izby Reprezentantów i parlamentu w ogóle w faktycznym systemie władzy Białorusi jest ograniczona. Do tej pory jej deputowani przejawiali bardzo niewielką inicjatywę ustawodawczą. Ważniejszym skutkiem wyborów jest raczej manifestacja instytucjonalizacji czegoś, co może się przekształcać w partię legalnie i oficjalnie agregującą, wyrażającą interesy i poglądy nomenklatury. Takie partie uzyskują wolę i możliwości forsowania tych poglądów oraz interesów. Jeśli się tak stanie będzie to pierwsza poważna zmiana polityczna na Białorusi od czasu konsolidacji personalnej władzy Aleksandra Łukaszenko w drugiej połowie lat 90 XX wieku.

Zmiana ta ma jednak nie tylko wymiar wewnątrzpolityczny. Politycy tworzący Białą Ruś mają powiązania z rosyjskimi elitami politycznymi, a sama partia oficjalnie współpracuje z Jedną Rosją. Tym samym podważona może zostać jeszcze jedna zasada jakiej trzymał się przywódca Białorusi – że to on monopolizuje relacje polityczne ze wschodnim sojusznikiem i protektorem.

Krystian Kamiński:

Po raz kolejny podejmę temat Mołdawii. Nie jest on może spektakularny ale znaczący. Mołdawia była jednym z tych państw Partnerstwa Wschodniego, obok Gruzji i Ukrainy, które Zachód zawsze rozpatrywał jako realnego kandydata do włączenia w swoje struktury integracyjne. Inaczej niż w przypadku Armenii, Azerbejdżanu czy Białorusi. I to właśnie te trzy pierwsze państwa stały się stronami formalnie stowarzyszonymi z Unią Europejską.

O ile jednak Gruzini, niegdyś prozachodni prymusi, swoimi głosami w wyborach zaczęli przejawiać niepewność przed dalszymi krokami, o tyle w przeciwną stronę wychylił się wektor polityki Mołdawii, która po dekadach wahań, znoszenia się wpływów partii prozachodnich i prorosyjskich, swoistej „trzeciej drogi” – kleptokratycznej oligarchii z Vladem Plahotniukiem na czele, weszła na drogę na Zachód. Stało się tak wraz z przejęciem pełni władzy przez liberalną Partią Działanie i Solidarność (PAS), której politycy przejęli stanowisko prezydenta (2020 r.), większość parlamentarną i rząd (2021 r.).

Podobnie jak Ukraina, Mołdawia jest już oficjalnym kandydatem do przystąpienia do Unii. To małe, zamieszkane przez 2,6-2,9 mln ludzi, poradzieckie państwo powstałe w obecnej formie jako republika ZSRR, do niedawna najbiedniejsze w Europie, nie jest może tematem spektakularnym, szczególnie dla tak wielu naszych dyskutantów, którzy już zdążyli rozrysować na scenie wielkiej geopolityki rozpad Rosji, ale bardzo pouczającym. Nawet ono przez tyle lat trwa w zawieszeniu na peryferiach UE i NATO, będąc probierzem mocy, sterowności i inicjatywy politycznej Zachodu.

Miesiąc temu pisałem o najpoważniejszej przeszkodzie dla włączenia Mołdawii do bloku zachodniego w postaci separatystycznego Naddniestrza. Niezbyt wielu Polaków wie, że poza tą nieuznawaną republiką, w Mołdawii jest jeszcze jeden region, który choć obecnie uznaje władzę Kiszyniowa, to ma doświadczenie separatyzmu, ma też gotowość do powtórzenia tego doświadczenia. To Gagauzja. Nazwę bierze od głównego etnosu go zamieszkującego – Gagauzów. Małego ale bardzo ciekawego narodu. Nauka nie rozstrzygnęła jeszcze kwestii ich pochodzenia oraz czasu pojawienia się nad Dniestrem, ale o ich specyficzności stanowi, iż są narodem turkojęzycznym a zarazem prawosławnym.

Przedwojenną Rumunię Gagauzowie pamiętają jak najgorzej, jako państwo prześladujące ich. Jednak i pod władzą Moskwy mały naród doświadczył dotkliwej klęski głodu w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej. Mimo wszystko wspomnienie breżniewowskiej stabilizacji przeważa u mieszkańców Gagauzji nad refleksjami o grozie stalinizmu. Niewątpliwie czasy ZSRR były pierwszym okresem poważniejszych inwestycji infrastrukturalnych czy organizacji usług publicznych na terenie, który jeszcze w XVIII w. był stepem, po którym hulała tatarska orda budziacka.

Dziś w Gagauzji panuje jednoznaczna nostalgia po ZSRR i sympatia do Rosji. Obecnie w Gagauzji widać murszejącą infrastrukturę dróg, urzędów, szkół oraz szpitali, co przypomina, że po upadku imperium radzieckiego niepodległa Mołdawia nie zdołała tam już wiele dodać. Jeszcze większe piętno odcisnął proces uzyskiwania niepodległości przez republikę. Podobnie jak w przypadku słowiańskich mieszkańców Naddniestrza nacjonalistyczne i panrumuńskie nastroje opozycyjnego Mołdawskiego Ruchu Ludowego, które zostały podchwycone przez elity rządzące w Kiszyniowie, a wyrażające się w ustawie językowej ustanawiającej monopol języka rumuńskiego, także obawy przed ewentualnym wchłonięciem przez Rumunię, doprowadziły Gagauzów do proklamowania separatystycznej republiki w 1990 r. ogłoszonej pod wpływem ruchu Gagauz Halki – Lud Gaguaski. Nie została ona spacyfikowana, mimo zorganizowanego z Kiszyniowa „marszu na Gagauzję” po wsparciu Gagauzów przez bojowników z Naddniestrza oraz pododdziału Wojsk Wewnętrznych ZSRR, działającego w zasadzie wbrew oficjalnym poleceniom Gorbaczowa, zakazującego Naddniestrzanom i Gagauzom ruchów separatystycznych. Inaczej niż w Naddniestrzu w czasie konfrontacji zginęło tylko kilka osób. To też najpewniej uczyniło możliwy szybki kompromis.

W 1994 r., Gagauzja, która inaczej niż Naddniestrze, była i pozostaje rolniczym regionem bez bazy przemysłowej, podpisała z władzami Mołdawii umowę, na mocy której podporządkowała się władzy Kiszyniowa na prawach Terytorium Autonomicznego – jak się obecnie nazywa.

Zdecydowałem się na ten rys historyczny, Gagauzja stała się bowiem w zeszłym roku „bohaterem” jednego z popularnych polskich vlogów podróżniczych i wielu jego widzów, nie rozumiało kompletnie źródeł nastawienia jej mieszkańców. Statut Gagauzji z 1994 zakłada, że inaczej niż na reszcie terytorium Mołdawii, obowiązują w niej trzy urzędowe języki: gagauski, rosyjski i mołdawski. W życiu codziennym mieszkańców najczęściej używany jest ten drugi, ale szkolnictwo w regionie jest realnie wielojęzyczne. Bo też Gagauzja to nie tylko Gaguazi, ale też etniczni Bułgarzy, Mołdawianie, Rosjanie, Ukraińcy, a nawet mała społeczność Polaków, zorganizowanych w Komracie w żywotne stowarzyszenie.

Parlament regionu – Zgromadzenie Ludowe może stanowić prawa w sferach: nauki, kultury, oświaty, rozwoju lokalnego, ochrony zdrowia, kultury fizycznej, sportu, lokalnych kwestii budżetowych i podatkowych, gospodarki, ekologii, pracy, gwarancji socjalnych i organizować jego administracji. Ma prawo zgłaszać ustawy stanowione przez parlament Mołdawii do państwowego Sądu Konstytucyjnego, gdy podejrzewa iż naruszają one kompetencje Terytorium Autonomicznego. Jego granice ustaliło referendum z 1995 r. – w skład Gagauzji weszły te gminy, który większość mieszkańców tego sobie zażyczyła.

Określająca jej istnienie, obok statutu, centralna ustawa o szczególnym statusie prawnym Gagauzji, przyznaje też regionowi prawo do secesji w przypadku zmiany statusu Mołdawii jako suwerennego państwa. Mieszkańcy Gagauzji uznają, że ewentualna integracja Mołdawii z UE bądź NATO jest casusem zezwalającym im na secesję. Gdy w 2014 r. zorganizowali nieuznawane przez władze państwowe referendum, opcję taką poparło 98 proc. głosujących mieszkańców Gagauzji, a 98,5 proc. opowiedziało się za integracją Mołdawii z ówczesnym Związkiem Celnym Rosji Białorusi i Kazachstanu zamiast z UE. Jednak to dopiero dojście do władzy w Kiszyniowie prozachodniego obozu doprowadziło do narastania konfrontacji.

W maju zeszłego roku Gaguazja wybierała szefa swoich autonomicznych władz noszącego tradycyjny, turecki tytuł baszkana. Zwyciężyła w nich Jewginija Gucuł z partii Sor. To populistyczna partia biznesmena Ilana Sora, który uciekł z Mołdawii, po skazaniu za udział w największej aferze finansowej kraju w roku 2014, kiedy to wyprowadzono z mołdawskiego systemu bankowego około miliarda dolarów. Główna Komisja Wyborcza kraju długo nie chciała uznać wyboru Gucuł. Wywołało to manifestacje i wiece mieszkańców i elit politycznych Gagauzji, podobne do tych z 1990 r. Gucuł w końcu została zatwierdzona, ale prezydent Maia Sandu do tej pory nie nominowała jej jako członka rządu centralnego, mimo, że miejsce to przysługuje tej pierwszej z urzędu.

Działanie liberalnego obozu przypomina więc dylematy obecnej koalicji rządzącej Polską, która pod hasłami przywracania demokracji, praworządności i „powrotu na Zachód” posuwa się do działań przekraczających granice artykułów prawa, by użyć eufemizmu. W dodatku prozachodni kurs nowych władz Mołdawii spowodował kontrowersje wokół dostaw rosyjskiego gazu i spory z Gazpromem – Moskwa uważa kurek gazowy za poręczne narządzie prowadzenia polityki. W efekcie cena gazu dla gospodarstw domowych wzrosła w Mołdawii od 2021 r. pięciokrotnie. W międzyczasie partia Sor została zdelegalizowana.

Jesienią zeszłego roku władze centralne zablokowały 15 milionów lei, które trafiły na specjalne konto instytucji odpowiedzialnej za koordynowanie wypłat emerytur, przesłane przez prywatnego ofiarodawcę na dodatki emerytalne dla emerytów z Gagauzji, które obiecała Gucuł. Władze centralne uznały je jednak za pieniądze Ilana Sora, a więc pochodzące z przestępstwa.

Inny krok Kiszyniowa stanowi jeszcze większe zagrożenie dla struktur autonomicznych Gagauzji. 5 października parlament Mołdawii uchwalił nowelizację kodeksu podatkowego, zgodnie z którą Gagauzja ma obowiązek przeprowadzać przewidziany w prawie zwrot podatków dla przedsiębiorców, w tym podatku od towarów i usług (VAT) z własnego budżetu regionalnego, a nie z budżetu państwa, jak to miało miejsce dotychczas. Oznacza to uszczuplenie puli środków finansowych znajdujących się gestii władz Gagauzji, którą do tej pory chętnie przeznaczały na kosztowną, w wielojęzycznym i wieloetnicznym regionie, oświatę oraz politykę społeczną. Ustawa została zaskarżona do Sądu Konstytucyjnego, który wyznaczy nowe ramy relacji i ewentualnej konfrontacji między Kiszyniowem i Komratem.

Zaskakujący jest ten brak oferty dla Gagauzji ze strony zachodnich patronów władz Mołdawii. Te ostatnie niestety, jak zauważyłem, poruszają się na granicy prawa, w dodatku ich działania mogą pachnieć mieszkańcom Gagauzji polityczną zemstą. Rządząca PAS najniższe poparcie wyborcze w 2021 r. miała bowiem w tym autonomicznym regionie – 4,14 proc., wobec poparcia w skali kraju na poziomie 52,8 proc. Liberałowie mieli w Gagauzji poparcie niższe nawet niż wśród mieszkańców separatystycznego Naddniestrza, którzy zdecydowali się na głosowanie w mołdawskich wyborach parlamentarnych. Rok wcześniej kandydująca na prezydenta Sandu w Gagauzji otrzymała jedynie 5,41 proc. głosów. Reszta padła na jej głównego rywala.

Koszt dystansowania się od Rosji, wymierny, bo wyznaczany przez problemy z dostawami rosyjskiego gazu czy taniej energii elektrycznej z Naddniestrza, ponoszą głównie zwykli obywatele, co już wpłynęło na zmniejszanie się popularności PAS. To również składnik sceptycyzmu w Gagauzji. Zachód powinien wyjść z jakąś ofertą, jeśli uważa się, że toczą geopolityczną grę na poważnie. Gagauzja to zaledwie 130 tys. mieszkańców. Chyba, że zwycięży linia bagatelizacji mieszkańców prowincji, ich zmajoryzowania i marginalizacji. Faktycznie tańsza. Tak stało się w latach 2013-2014 r. na Ukrainie ze zwolennikami Partii Regionów… z tragicznym skutkiem.

GAGAUZJA – PROBLEM MOŁDAWII

Po raz kolejny podejmę temat Mołdawii. Nie jest on może spektakularny ale znaczący. Mołdawia była jednym z tych państw Partnerstwa Wschodniego, obok Gruzji i Ukrainy, które Zachód zawsze rozpatrywał jako realnego kandydata do włączenia w swoje… pic.twitter.com/xuVRLiMT0c

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) February 25, 2024