Geopolityka

Krystian Kamiński na X [wytłuszczenia w tekście od redakcji].

Coraz więcej informacji wskazuje, że izraelski atak na konwój humanitarny World Central Kitchen (WCK), był świadomym atakiem na wybrany cel. Coraz więcej świadczy, że Izrael po raz kolejny okazał się państwem odpowiedzialnym za zbrodnie wojenne, bądź przez nonszalancję, bądź z premedytacją. Organizacja twierdzi, a Izraelczycy tego nie zdementowali, że armia Tel Awiwu była poinformowana o trasie i celu ostrzelanego konwoju. Musiał być on długo „na radarach” izraelskiej armii, ponieważ zdążył wykonać swoje zadanie – dostarczył ponad 100 ton żywności do Dajr al-Balah położonego w centralnej części Strefy Gazy. Wojskowi mieli dużo czasu na obserwację jego drogi, jak i tego, czym zajmowali się podróżujący konwojem. Zdjęcia potwierdzają, że co najmniej jeden pojazd miał na dachu umieszczone duże logo organizacji humanitarnej. Dwa z pojazdów były opancerzone, użyto broni takiego rodzaju by zabić od razu. Były inspektor ONZ ds. broni i oficer brytyjskich sił zbrojnych, Chris Cobb-Smith ocenił, że użyto pocisków Spike. To pocisk przeciwpancerny.

To WCK zainicjowała morski szlak dostaw pomocy humanitarnej z Cypru. Zabici realizowali końcowy etap dostawy kolejnej transzy. Trzy samochody były atakowane kolejno. Pierwszy trafiony, kto mógł przesiada się do drugiego wozu. Drugi atak, wolontariusze próbują ratować siebie i rannych, przechodzą do trzeciego. Trzeci samochód też zostaje trafiony przez pocisku. Wszystko to trwa. Trzy ataki zostają dokonane na odcinku 2,5 kilometra.

Podkreślić trzeba jasno. Ta zbrodnia nie jest wyjątkiem. Na świecie jest o niej głośno bo zginęli obywatele mocarstwa Zachodnich – USA i Wielkiej Brytanii. W Polsce dlatego, że zginął Polak. Z relacji tych, którzy go znają można napisać także, że dobry człowiek. I właśnie dlatego, że sprawa stała się tak znana w USA, władze Izraela nie próbowały kluczyć, że za ofiary odpowiada Hamas. Jednocześnie Netanjahu powiedział o „tragicznym wypadku” oraz, że to „się zdarza na wojnie”. O tragicznym wypadku można by mówić, gdyby konwój wjechał na miny, a nie w sytuacji, gdy był z premedytacją, konsekwentnie rozstrzeliwany przez izraelskich wojskowych. Wypowiedź Netanjahu trudno ocenić inaczej niż jako cyniczną, fałszywą, po prostu skandaliczną i niedopuszczalną.

Osobiście widzę dwa wytłumaczenie przyczyny tej zbrodni. Pierwsza jest taka, że Izrael i jego armia od dekad już walczą ze swoimi wrogami według zasady „cel uświęca środki”. Tezę tę łatwo zweryfikować statystycznie. Jak do tej pory w Strefie Gazy zginęło do środy 32 975 Palestyńczyków, a 75 577 odniosło rany. Około 8 tys. uważa się za zaginione. Z tego wiele to kobiety i dzieci. Już na wczesnym etapie izraelskiej ofensywy, na koniec października stanowiły one większość ofiar. Izrael twierdzi oficjalnie, że w toku obecnej wojny zabił 9 tys. bojowników Hamasu. Pozostaje zatem retoryczne pytanie: a kim są pozostali? Przecież wiemy kim – w przytłaczającej większości palestyńskimi cywilami. Izrael walczy nie licząc się z nimi, świadomie wlicza ich zagładę w rachunek zysków i strat.

Świadczy o tym nawet pierwsze tłumaczenie wtorkowej zbrodnie ze strony izraelskich wojskowych, insynuujących, że ostrzelano konwój ponieważ wydawało się, że do jednego samochodu zbliżył się bojownik Hamasu. Tak jakby rozstrzelanie sześciu osób z państw trzecich i jednego miejscowego cywila, by dopaść jednego wroga nie było problemem. O tyle nie chce mi się wierzyć w te tłumaczenia, że inaczej niż w przypadku działającej od dekad w Stefie Gazy Agencji Narodów Zjednoczonych ds. Pomocy Uchodźcom Palestyńskim na Bliskim Wschodzie (UNHWRA), World Central Kitchen była w palestyńskim regionie nowym aktorem. O ile Izrael od lat oskarżał UNHWRA o spenetrowanie szeregów organizacji przez Hamas, o tyle nigdy nie zarzucał tego WCK. Ta druga organizacja, mająca doskonałe relacje z amerykańską elitą, z Departamentem Stanu USA, nigdy nie była celem takiego zarzutu. Mało tego, bezpośrednio po ataku Hamasu na południowy Izrael z 7 października WCK prowadziła akcję pomocy poszkodowanym Izraelczykom.

Nie wykluczam jednak i drugiego wytłumaczenia. Być może konwój ostrzelano z premedytacją. Być może to celowa strategia całkowitego odcięcia Palestyńczyków w Strefie Gazy od żywności, od wody, od lekarstw. Być może to celowa strategia zabicia części i wypędzenia reszty ludności, tak by już nigdy tam nie wróciła. Przesadzam? Przecież to właśnie pełną „ewakuację” Palestyńczyków ze Strefy Gazy sugerują minister bezpieczeństwa państwowego Itamar Ben-Gvir, minister finansów Becalel Smotricz, przecież takie nawoływania padały nie raz ze strony pomniejszych polityków obecnej koalicji rządzącej Izraelem. W sondażach nawet do 80 proc. Izraelczyków odpowiada, że wodę i jedzenie mieszkańcy Gazy mogą dostać dopiero wtedy, gdy Hamas zwolni wszystkich zakładników wziętych 7 październików. Choć na skutek bezpardonowego prowadzenie działań zbrojnych część izraelskich zakładników zginęła z rąk swoich rodaków w mundurach.

Od 7 października w Stefie Gazy zginęło już 196 pracowników humanitarnych. Być może więc chodzi o zastraszenie im podobnych, być może chodzi o jasny przekaz – „wynoście się z Gazy!”. WCK, pierwsza organizacja, która uruchomiła na masową skalę morski kanał dostaw pomocy humanitarnej z Cypru, już ogłosiła zawieszenie działalności w regionie, tak jak i mniejsze organizacje. W północnej i centralnej części Strefy Gazy ciągle mieszka około 300 tys. Palestyńczyków, którzy właśnie pozostali bez środków do życia. Potwierdzono już kilkadziesiąt przypadków śmierci głosowej w palestyńskiej eksklawie. Właśnie zawrócono statek z 240 tonami żywności, który płynął do Strefy Gazy z Cypru.

Izraelczycy odcinają od żywności i wody. Niszczą też infrastrukturę niezbędną, dla utrzymania życia i zdrowia ludności. Ostatnio szpital Al-Szifa, który został kompletnie zdewastowany po tym, gdy wkroczyli do niego izraelscy żołnierze… jak zawsze w przypadku dewastowania szpitali twierdzący, że rozbrajają bazę Hamasu, choć do dziś nie doczekaliśmy się przekonujących dowodów na to.

Izraelczycy strzelają też do oczekujących na żywność. Tak było między innymi 29 lutego, gdy żołnierze Izraela otworzyli ogień do tłumu ludzi oczekujących na pomoc na ulicy al-Raszyd w Gazie. Przez półtorej godziny żołnierze, czołgi strzelały do ludzi próbujących dostać się do samochodów z mąką. Zginęło 118 osób. Setki rannych. Wytłumaczenie „najbardziej humanitarnej armii świata” – tłum za bardzo zbliżył się do żołnierzy, a zresztą Palestyńczycy tratowali się nawzajem. W tym kontekście warto zauważyć, że wojna w Stefie Gazy pod względem morderczości wobec cywilów przekracza proporcje tego co dzieje się na Ukrainie.

Izraelczycy chcą jednak także odciąć nas wszystkich od informacji o tym, co dzieje się w Palestynie. W toku obecnej wojny zginęło też 95 dziennikarzy, z tego 90 palestyńskich, dwóch izraelskich i trzech libańskich. Wcześniej też tak było. Wspomnieć można o dziennikarce telewizji Al Jazeera Szirin Abu Akili, która zginęła zastrzelona w maju 2022 r. I w tym razem jej przypadek stał się głośny, bo miała amerykańskie obywatelstwo. Śledztwo izraelskiej armii stwierdziło, że to przypadek… w miejscu, gdzie znajdowała się Abu Akila nie toczyły się żadne działania zbrojne. Nie było żadnych bojowników. Izrael zabił dziennikarzy nawet w południowym Libanie, gdzie dochodzi do okresowych ostrzałów o niższej intensywności z tamtejszym Hezbollahem. Choćby 22 listopada, gdy zginęli reporterka Fara Omar i kamerzysta Rabih Maamari z miejscowej telewizji Al Mayadeen. W miejscu ich śmierci również nie stwierdzono obecności bojowników. Chyba w związku z tym, w poniedziałek Kneset uchwalił ustawę dającą rządowi Izraela prawo zakazania nadawania zagranicznego kanału na terenie Izraela, jeśli uzna się, że stanowi on „bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego”.

Kto za to odpowiada? Izrael. Ten sam, który corocznie inkasuje pomoc wojskową USA o wartości 3 mld dol. Czy w Waszyngtonie zaświtała jakaś nowa refleksja? Na razie taka, że 22 marca przedstawiciel USA po raz pierwszy wstrzymał się od głosu, zamiast, jak to Waszyngton ma w zwyczaju, zablokować rezolucję wzywającą do natychmiastowego zawieszenia broni w Strefie Gazy oraz potwierdzającą prawo narodu palestyńskiego do suwerennej państwowości. Na razie to by było na tyle.

Krystian Kamiński – analiza geopolityczna.

Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia stała się najważniejszym regionem globu. To stwierdzenie ma już chyba rangę banału nawet w Polsce, choć z zażenowaniem muszę przyznać, że prawda ta docierała do głównego nurtu polskich polityków, dziennikarzy, publicystów, a nawet tak zwanych ekspertów, szczególnie długo. Pisałem już wiele razy o przyczynach właśnie takiej rangi tego regionu – jego skali populacji i znaczenia ekonomicznego. Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia pozostaje fabryką świata. Nawet jeśli część tych państw – poza Japonią, Chinami oraz Koreą Południową – nadal pozostaje miejscami głównie lokowania przemysłu produktów prostych. Obecne napięcia obaliły wszelkie te postnowoczesne, postępowe teorie, widzące objaw rozwoju w pozbywaniu się tego rodzaju przemysłu, pozostawianiu u siebie jedynie wybranych ogniw najbardziej innowacyjnych łańcuchów produkcji, przechodzeniu na „gospodarkę usług”, cyfrowej finansjalizacji.

Wojna na Ukrainie uświadomiła nam, że PKB nakręcane przez elektroniczne operacje potentatów finansowych, fundusze emerytalne, czy kolejne usługi przemysłu rozrywkowego, nie jest wprost proporcjonalnych do potęgi i sprawczości państwa. Przemysł w gruncie rzeczy tak prymitywny, jak wytłaczanie podstawowych pocisków artyleryjskich, czy podstawowych komponentów chemicznych prostych lekarstw, ciągle ma ogromne znaczenie. Dlatego ogromne znaczenie ma dziś azjatycka „fabryka świata”.

Mimo rozpoczętej przez Donalda Trumpa wiosną 2018 r. wojny celnej z Chinami, USA do tej pory nie udało się zerwać większości łańcuchów produkcyjnych, choć wyhamowują one inwestycje i kooperację w najbardziej innowacyjnych sektorach przemysłu elektronicznego, cyfrowego. Najnowsze informacje pokazują, że Amerykanie przechodzą jednak do twardszych, bardziej bezpośrednich działań. „Fabryka świata” coraz bardziej staje się strefą starcia dwóch globalnych supermocarstw.

Chiu Kuo-cheng, minister obrony władz na Tajwanie, przyznał 19 marca, że Amerykanie prowadzą szkolenie jego sił na wyspach Kinmen. O znaczeniu tego ruchu stanowią dwa fakty. Kontrolowane przez Tajpej wyspy położone są bardzo blisko kontynentalnego terytorium kontrolowanego przez Chińską Republikę Ludową, w odległości zaledwie czterech kilometrów od ważnego chińskiego miasta portowego Xiamen. Przeciwnicy, w tym osobiście Amerykanie, niemal dosłownie patrzą więc sobie w oczy.

Jeszcze w pierwszej połowie marca tajwańskie środki masowego przekazu podały nieoficjalne informacje o tym, że Amerykanie założyli na Kinmen stałą bazę. To znaczący krok eskalacyjny. Wraz z uznaniem ChRL za reprezentanta chińskiej państwowości w 1972 r. i przyjęciem jej do ONZ, Amerykanie rozpoczęli wycofywanie swoich sił, w dekadzie lat 60 idących w tysiące żołnierzy, którym towarzyszyła na wyspie broń nuklearna. W 1979 r. zamknięto ostatnią bazę Sił Zbrojnych USA na Tajwanie.

Powrót amerykańskich wojskowych na wyspę umożliwił National Defense Authorization Act (NDAA) na kolejny rok budżetowy. Według tajwańskich mediów amerykańscy „doradcy wojskowi” rozpoczęli stałe stacjonowanie w wojskowych bazach na Kinmen, ale też Peskadorach – archipelagu kontrolowanym przez władze w Tajpej, wysuniętym około 50 km na zachód od Tajwanu w kierunku wybrzeża ChRL. W tych dwóch bazach na stałe mają już stacjonować żołnierze 1. Grupy Sił Specjalnych USA, gdzie szkolą żołnierzy 101. Batalionu Desantowo-Rozpoznawczego sił zbrojnych władz na Tajwanie, czyli elitarnych sił typu piechoty morskiej. W północnej części wyspy żołnierze amerykańscy szkolą miejscowych w zakresie obsługi dronów przeznaczonych dla Powietrznodesantowej Kompanii Sił Specjalnych wspomnianego batalionu.

Xiamen pełni funkcję kwatery głównej 73. Grupy Armii Chińskiej Armii Ludowo-Wyzwoleńczej, jednej z trzech grup armii ChALW, podlegających Dowództwu Teatru Wschodniej, odpowiadającemu za obronę ChRL od strony morza. Można uznać, że Amerykanie wykorzystają bazę znajdującą się zaledwie kilka kilometrów od miasta i portu do rozwinięcia działalności zwiadowczej. W 2021 roku ówczesna prezydent władz w Tajpej Tsai Ing-wen potwierdziła, że amerykańskie siły specjalne szkolą podlegające jej siły zbrojne, ale nie było mowy o ich stałej obecności. Departament Obrony USA potwierdził oficjalnie obecność 30 amerykańskich żołnierzy, ale tylko w celu ochrony Instytutu Amerykańskiego na Tajwanie, czyli nieoficjalnego przedstawicielstwa USA w Tajpej. Wydaje się, że te oficjalne oświadczenia nie opisują rzeczywistości. Tajwańskie media, twierdziły zresztą, że Amerykanie planują dalsze rozszerzanie programu Elementu Łącznikowego Operacji Sił Specjalnych USA (SOFLE) na azjatyckiej wyspie.

AMERYKANIE NA TAJWANIE

Azja Wschodnia i Południowo-Wschodnia stała się najważniejszym regionem globu. To stwierdzenie ma już chyba rangę banału nawet w Polsce, choć z zażenowanie muszę przyznać, że prawda ta docierała do głównego nurtu polskich polityków, dziennikarzy,… pic.twitter.com/FiR9vqqX26

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) March 29, 2024

Kongres USA pozostawił także furtkę otwartą dla zwiększenie obecności urzędników cywilnych na wyspie, co byłoby działaniem być może jeszcze bardziej eskalacyjnym, bo może być odczytywane w Pekinie jako krok nie tylko na rzecz politycznego, ale i formalno-prawnego upodmiotowienia Tajwanu. Miejscowi radykałowie podchwytują możliwość. 19 marca w Czechach gościła wiceprezydent-elekt władz w Tajpej Hsiao Bi-khim z przejawiającej tendencje niepodległościowe-separatystyczne Demokratycznej Partii Postępowej. Hsiao to była przedstawicielka tajwańskich władz w Waszyngtonie. Przeprowadziła się tam zresztą jeszcze jako nastolatka, tam ukończyła szkołę średnią i studia. Przesiąkła miejscową kulturą, jest na przykład zdecydowaną zwolenniczką agendy LGBT. Jest objęta sankcjami ChRL.

Tym samym USA powracają do relacji zimnowojennych relacji z ChRL, z czasów, gdy była ona traktowana jako część wrogiego obozu komunistycznego, godzącego nie tyle w interesy, co w istnienie ich własnego systemu i państwa. Biorąc pod uwagę miejsce Kinmen na mapie, wydaje się, że będziemy mieli ze strony Amerykanów do czynienia nie tyle ze strategią „powstrzymywania”, co „odpychania”, podduszania Chin.

Waszyngton eskaluje napięcia, uznając najpewniej, że eskalacja konfliktu będzie prowadzić do szybszej i silniejszej polaryzacji całego regionu, jednoznacznego wybierania przez państwa Azji Wschodniej i Południowo-Wschodniej jednej ze stron, czego obecnie większość z nich gorliwie próbuje uniknąć… podobnie jak część elit na Tajwanie. Szczególnie w partii Kuomintang, ale i sferach biznesowych nie brakuje tam środowisk stawiających na uniknie konfrontacyjnych wobec ChRL ruchów. Amerykanie dążą do ograniczenia także ich pola manewru.

Można uznać, że taka strategia amerykańska zawiera duży zakres tolerancji dla opcji przerodzenia się jej w otwartą wojnę. Szczególnie w realiach, w których czas pracuje jednak bardziej na korzyść ChRL, o ile będą one w stanie kontynuować transformację swojej gospodarki.

Krystian Kamiński na serwisie X.

Media żyją w bieżącym tygodniu wyborami Władimira Putina na prezydenta Rosji. Ja jednak wolałbym zająć się, jak mam w zwyczaju, sprawą, która całkowicie zeszła z pola widzenia mediów, polityków i komentatorów głównego nurtu, a która dotyczy kraju nie aż tak mniej ważnego dla Polski niż Rosja, to jest Białorusi. Z końcem lutego w państwie tym odbyły się wybory od izby niższej parlamentu – Izby Reprezentantów oraz rad lokalnych. W Polsce mało kto się nimi interesował uznając je za równie przewidywalne jak wybory Władimira Putina na prezydenta Rosji, a swoją rolę odegrał pewnie i powszechny u nas lekceważący stosunek do tego wszystkiego, co dzieje się w kraju mniejszego wschodniego sąsiada. Jednak wyniki białoruskich wyborów okazały się, pod pewnym względem, nie tak znowu oczywisty i znamionują je realne procesy polityczne nad Niemnem i Świsłoczą.

Przez trzy dekady rządów Łukaszenki ławy Izby Reprezentantów zapełniali w przytłaczającej większości formalni deputowani niezależni, czyli tacy, którzy przechodzili przez jednomandatowe okręgi wyborcze poza komitetami partii politycznych. Bywali popierani, zgodnie z radziecką tradycją, przez „kolektywy pracownicze”, oficjalną Federację Związków Zawodowych, jednak formalnie byli właśnie „kandydatami niezależnymi”. Przez lata odzwierciedlało to fakt, że system polityczny uległ pod władzą Łukaszenki daleko idącej personalizacji. Zarówno polityczna praktyka Aleksandra Grigoriewicza, jak i wdrożone przez niego reformy konstytucyjne przydały prezydentowi w zasadzie pełnię władzy. Łukaszenko realizował ją poprzez „wertikal własti”, to jest po prostu przez nomenklaturę, hierarchię administracji państwowej, której wszystkie nitki schodziły się w administracji Prezydenta.

Ersatz ideologii, najbardziej nieoczywiste w perspektywie administracyjnej działania polityczno-agitacyjne były realizowane właśnie przez oficjalne związki zawodowe, będące bardzo udatnym narzędziem mobilizacji i zarządzania obywatelami w razie dodatkowych celów, w państwie o tak dużym udziale sektora państwowego w gospodarce. Temu służy również siatka urzędników do spraw ideologii instalowana w instytucjach publicznych, ale też państwowych przedsiębiorstwach. Dodatkowo przetrwała struktura dawnego Komsomołu, od 2002 r. pod nazwą Białoruskiego Republikańskiego Związku Młodzieży (BRSM), który służy wpływowi na młodzież szkolną i studencką, choć sprowadza się to najczęściej do doraźnej jej mobilizacji, na przykład do uczestnictwa w takich czy innych wyborach, akademiach, czynach społecznych.

WYBORY NA BIAŁORUSI

Media żyją w bieżącym tygodniu wyborami Władimira Putina na prezydenta Rosji. Ja jednak wolałbym zająć się, jak mam w zwyczaju, sprawą, która całkowicie zeszła z pola widzenia mediów, polityków i komentatorów głównego nurtu, a która dotyczy kraju nie aż tak… pic.twitter.com/F0pRoM9k4q

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) March 21, 2024

Aleksandr Łukaszenko w praktyce wyeliminował natomiast z systemu władzy zjawisko partii politycznych. Te opozycyjne były pozbawione dostępu, nie tylko do zarządzania, ale również do masowego komunikowania. W zeszłym roku ostatnie z nich zostały zaś zdelegalizowane. Te akceptujące władzę przywódcy utrzymywano zaś na niskim poziomie aktywności. Partii rządzącej Łukaszenko nigdy stworzyć nie pozwolił. I w tym właśnie sensie wybory do Izby Reprezentantów mogą odzwierciedlać nową dynamikę systemu politycznego Białorusi.

51 na 110 miejsc zajmie w Izbie partia Biała Ruś (“Biełaja Ruś”). Republikańska Partia Pracy i Sprawiedliwości (RPTS) będzie mieć w nowej kadencji 8 mandatów (2 więcej niż w poprzedniej), Komunistyczna Partia Białorusi (KPB) 7 mandatów (4 mniej), Liberalno-Demokratyczna Partia Białorusi (LDPB) będzie mieć 7 (3 więcej). Trzy ostatnie partie funkcjonują w białoruskiej polityce od lat, odgrywając w niej w zasadzie rolę propagandową. Po zeszłorocznej nowelizacji ustawy o partiach politycznych, ze wszystkich organizacji politycznych tylko one pozostają legalne, co znamionuje stopień zwiększenia restrykcyjności systemu politycznego Białorusi po 2020 r. Tylko one… plus jedna nowa partia – właśnie Biała Ruś.

Została założona jeszcze 17 lat temu, lecz jako stowarzyszenie. Była tworem kręgów nomenklatury. Niemal od początku sygnalizowała ona chęć tworzenia partii politycznej, lecz przywódca kładł granicę tym ambicjom. W zeszłym roku Biała Ruś uzyskała rejestrację jako partia i od razu z przytupem weszła na scenę parlamentarną.

Oczywiście rola Izby Reprezentantów i parlamentu w ogóle w faktycznym systemie władzy Białorusi jest ograniczona. Do tej pory jej deputowani przejawiali bardzo niewielką inicjatywę ustawodawczą. Ważniejszym skutkiem wyborów jest raczej manifestacja instytucjonalizacji czegoś, co może się przekształcać w partię legalnie i oficjalnie agregującą, wyrażającą interesy i poglądy nomenklatury. Takie partie uzyskują wolę i możliwości forsowania tych poglądów oraz interesów. Jeśli się tak stanie będzie to pierwsza poważna zmiana polityczna na Białorusi od czasu konsolidacji personalnej władzy Aleksandra Łukaszenko w drugiej połowie lat 90 XX wieku.

Zmiana ta ma jednak nie tylko wymiar wewnątrzpolityczny. Politycy tworzący Białą Ruś mają powiązania z rosyjskimi elitami politycznymi, a sama partia oficjalnie współpracuje z Jedną Rosją. Tym samym podważona może zostać jeszcze jedna zasada jakiej trzymał się przywódca Białorusi – że to on monopolizuje relacje polityczne ze wschodnim sojusznikiem i protektorem.

Krystian Kamiński:

Po raz kolejny podejmę temat Mołdawii. Nie jest on może spektakularny ale znaczący. Mołdawia była jednym z tych państw Partnerstwa Wschodniego, obok Gruzji i Ukrainy, które Zachód zawsze rozpatrywał jako realnego kandydata do włączenia w swoje struktury integracyjne. Inaczej niż w przypadku Armenii, Azerbejdżanu czy Białorusi. I to właśnie te trzy pierwsze państwa stały się stronami formalnie stowarzyszonymi z Unią Europejską.

O ile jednak Gruzini, niegdyś prozachodni prymusi, swoimi głosami w wyborach zaczęli przejawiać niepewność przed dalszymi krokami, o tyle w przeciwną stronę wychylił się wektor polityki Mołdawii, która po dekadach wahań, znoszenia się wpływów partii prozachodnich i prorosyjskich, swoistej „trzeciej drogi” – kleptokratycznej oligarchii z Vladem Plahotniukiem na czele, weszła na drogę na Zachód. Stało się tak wraz z przejęciem pełni władzy przez liberalną Partią Działanie i Solidarność (PAS), której politycy przejęli stanowisko prezydenta (2020 r.), większość parlamentarną i rząd (2021 r.).

Podobnie jak Ukraina, Mołdawia jest już oficjalnym kandydatem do przystąpienia do Unii. To małe, zamieszkane przez 2,6-2,9 mln ludzi, poradzieckie państwo powstałe w obecnej formie jako republika ZSRR, do niedawna najbiedniejsze w Europie, nie jest może tematem spektakularnym, szczególnie dla tak wielu naszych dyskutantów, którzy już zdążyli rozrysować na scenie wielkiej geopolityki rozpad Rosji, ale bardzo pouczającym. Nawet ono przez tyle lat trwa w zawieszeniu na peryferiach UE i NATO, będąc probierzem mocy, sterowności i inicjatywy politycznej Zachodu.

Miesiąc temu pisałem o najpoważniejszej przeszkodzie dla włączenia Mołdawii do bloku zachodniego w postaci separatystycznego Naddniestrza. Niezbyt wielu Polaków wie, że poza tą nieuznawaną republiką, w Mołdawii jest jeszcze jeden region, który choć obecnie uznaje władzę Kiszyniowa, to ma doświadczenie separatyzmu, ma też gotowość do powtórzenia tego doświadczenia. To Gagauzja. Nazwę bierze od głównego etnosu go zamieszkującego – Gagauzów. Małego ale bardzo ciekawego narodu. Nauka nie rozstrzygnęła jeszcze kwestii ich pochodzenia oraz czasu pojawienia się nad Dniestrem, ale o ich specyficzności stanowi, iż są narodem turkojęzycznym a zarazem prawosławnym.

Przedwojenną Rumunię Gagauzowie pamiętają jak najgorzej, jako państwo prześladujące ich. Jednak i pod władzą Moskwy mały naród doświadczył dotkliwej klęski głodu w pierwszych latach po drugiej wojnie światowej. Mimo wszystko wspomnienie breżniewowskiej stabilizacji przeważa u mieszkańców Gagauzji nad refleksjami o grozie stalinizmu. Niewątpliwie czasy ZSRR były pierwszym okresem poważniejszych inwestycji infrastrukturalnych czy organizacji usług publicznych na terenie, który jeszcze w XVIII w. był stepem, po którym hulała tatarska orda budziacka.

Dziś w Gagauzji panuje jednoznaczna nostalgia po ZSRR i sympatia do Rosji. Obecnie w Gagauzji widać murszejącą infrastrukturę dróg, urzędów, szkół oraz szpitali, co przypomina, że po upadku imperium radzieckiego niepodległa Mołdawia nie zdołała tam już wiele dodać. Jeszcze większe piętno odcisnął proces uzyskiwania niepodległości przez republikę. Podobnie jak w przypadku słowiańskich mieszkańców Naddniestrza nacjonalistyczne i panrumuńskie nastroje opozycyjnego Mołdawskiego Ruchu Ludowego, które zostały podchwycone przez elity rządzące w Kiszyniowie, a wyrażające się w ustawie językowej ustanawiającej monopol języka rumuńskiego, także obawy przed ewentualnym wchłonięciem przez Rumunię, doprowadziły Gagauzów do proklamowania separatystycznej republiki w 1990 r. ogłoszonej pod wpływem ruchu Gagauz Halki – Lud Gaguaski. Nie została ona spacyfikowana, mimo zorganizowanego z Kiszyniowa „marszu na Gagauzję” po wsparciu Gagauzów przez bojowników z Naddniestrza oraz pododdziału Wojsk Wewnętrznych ZSRR, działającego w zasadzie wbrew oficjalnym poleceniom Gorbaczowa, zakazującego Naddniestrzanom i Gagauzom ruchów separatystycznych. Inaczej niż w Naddniestrzu w czasie konfrontacji zginęło tylko kilka osób. To też najpewniej uczyniło możliwy szybki kompromis.

W 1994 r., Gagauzja, która inaczej niż Naddniestrze, była i pozostaje rolniczym regionem bez bazy przemysłowej, podpisała z władzami Mołdawii umowę, na mocy której podporządkowała się władzy Kiszyniowa na prawach Terytorium Autonomicznego – jak się obecnie nazywa.

Zdecydowałem się na ten rys historyczny, Gagauzja stała się bowiem w zeszłym roku „bohaterem” jednego z popularnych polskich vlogów podróżniczych i wielu jego widzów, nie rozumiało kompletnie źródeł nastawienia jej mieszkańców. Statut Gagauzji z 1994 zakłada, że inaczej niż na reszcie terytorium Mołdawii, obowiązują w niej trzy urzędowe języki: gagauski, rosyjski i mołdawski. W życiu codziennym mieszkańców najczęściej używany jest ten drugi, ale szkolnictwo w regionie jest realnie wielojęzyczne. Bo też Gagauzja to nie tylko Gaguazi, ale też etniczni Bułgarzy, Mołdawianie, Rosjanie, Ukraińcy, a nawet mała społeczność Polaków, zorganizowanych w Komracie w żywotne stowarzyszenie.

Parlament regionu – Zgromadzenie Ludowe może stanowić prawa w sferach: nauki, kultury, oświaty, rozwoju lokalnego, ochrony zdrowia, kultury fizycznej, sportu, lokalnych kwestii budżetowych i podatkowych, gospodarki, ekologii, pracy, gwarancji socjalnych i organizować jego administracji. Ma prawo zgłaszać ustawy stanowione przez parlament Mołdawii do państwowego Sądu Konstytucyjnego, gdy podejrzewa iż naruszają one kompetencje Terytorium Autonomicznego. Jego granice ustaliło referendum z 1995 r. – w skład Gagauzji weszły te gminy, który większość mieszkańców tego sobie zażyczyła.

Określająca jej istnienie, obok statutu, centralna ustawa o szczególnym statusie prawnym Gagauzji, przyznaje też regionowi prawo do secesji w przypadku zmiany statusu Mołdawii jako suwerennego państwa. Mieszkańcy Gagauzji uznają, że ewentualna integracja Mołdawii z UE bądź NATO jest casusem zezwalającym im na secesję. Gdy w 2014 r. zorganizowali nieuznawane przez władze państwowe referendum, opcję taką poparło 98 proc. głosujących mieszkańców Gagauzji, a 98,5 proc. opowiedziało się za integracją Mołdawii z ówczesnym Związkiem Celnym Rosji Białorusi i Kazachstanu zamiast z UE. Jednak to dopiero dojście do władzy w Kiszyniowie prozachodniego obozu doprowadziło do narastania konfrontacji.

W maju zeszłego roku Gaguazja wybierała szefa swoich autonomicznych władz noszącego tradycyjny, turecki tytuł baszkana. Zwyciężyła w nich Jewginija Gucuł z partii Sor. To populistyczna partia biznesmena Ilana Sora, który uciekł z Mołdawii, po skazaniu za udział w największej aferze finansowej kraju w roku 2014, kiedy to wyprowadzono z mołdawskiego systemu bankowego około miliarda dolarów. Główna Komisja Wyborcza kraju długo nie chciała uznać wyboru Gucuł. Wywołało to manifestacje i wiece mieszkańców i elit politycznych Gagauzji, podobne do tych z 1990 r. Gucuł w końcu została zatwierdzona, ale prezydent Maia Sandu do tej pory nie nominowała jej jako członka rządu centralnego, mimo, że miejsce to przysługuje tej pierwszej z urzędu.

Działanie liberalnego obozu przypomina więc dylematy obecnej koalicji rządzącej Polską, która pod hasłami przywracania demokracji, praworządności i „powrotu na Zachód” posuwa się do działań przekraczających granice artykułów prawa, by użyć eufemizmu. W dodatku prozachodni kurs nowych władz Mołdawii spowodował kontrowersje wokół dostaw rosyjskiego gazu i spory z Gazpromem – Moskwa uważa kurek gazowy za poręczne narządzie prowadzenia polityki. W efekcie cena gazu dla gospodarstw domowych wzrosła w Mołdawii od 2021 r. pięciokrotnie. W międzyczasie partia Sor została zdelegalizowana.

Jesienią zeszłego roku władze centralne zablokowały 15 milionów lei, które trafiły na specjalne konto instytucji odpowiedzialnej za koordynowanie wypłat emerytur, przesłane przez prywatnego ofiarodawcę na dodatki emerytalne dla emerytów z Gagauzji, które obiecała Gucuł. Władze centralne uznały je jednak za pieniądze Ilana Sora, a więc pochodzące z przestępstwa.

Inny krok Kiszyniowa stanowi jeszcze większe zagrożenie dla struktur autonomicznych Gagauzji. 5 października parlament Mołdawii uchwalił nowelizację kodeksu podatkowego, zgodnie z którą Gagauzja ma obowiązek przeprowadzać przewidziany w prawie zwrot podatków dla przedsiębiorców, w tym podatku od towarów i usług (VAT) z własnego budżetu regionalnego, a nie z budżetu państwa, jak to miało miejsce dotychczas. Oznacza to uszczuplenie puli środków finansowych znajdujących się gestii władz Gagauzji, którą do tej pory chętnie przeznaczały na kosztowną, w wielojęzycznym i wieloetnicznym regionie, oświatę oraz politykę społeczną. Ustawa została zaskarżona do Sądu Konstytucyjnego, który wyznaczy nowe ramy relacji i ewentualnej konfrontacji między Kiszyniowem i Komratem.

Zaskakujący jest ten brak oferty dla Gagauzji ze strony zachodnich patronów władz Mołdawii. Te ostatnie niestety, jak zauważyłem, poruszają się na granicy prawa, w dodatku ich działania mogą pachnieć mieszkańcom Gagauzji polityczną zemstą. Rządząca PAS najniższe poparcie wyborcze w 2021 r. miała bowiem w tym autonomicznym regionie – 4,14 proc., wobec poparcia w skali kraju na poziomie 52,8 proc. Liberałowie mieli w Gagauzji poparcie niższe nawet niż wśród mieszkańców separatystycznego Naddniestrza, którzy zdecydowali się na głosowanie w mołdawskich wyborach parlamentarnych. Rok wcześniej kandydująca na prezydenta Sandu w Gagauzji otrzymała jedynie 5,41 proc. głosów. Reszta padła na jej głównego rywala.

Koszt dystansowania się od Rosji, wymierny, bo wyznaczany przez problemy z dostawami rosyjskiego gazu czy taniej energii elektrycznej z Naddniestrza, ponoszą głównie zwykli obywatele, co już wpłynęło na zmniejszanie się popularności PAS. To również składnik sceptycyzmu w Gagauzji. Zachód powinien wyjść z jakąś ofertą, jeśli uważa się, że toczą geopolityczną grę na poważnie. Gagauzja to zaledwie 130 tys. mieszkańców. Chyba, że zwycięży linia bagatelizacji mieszkańców prowincji, ich zmajoryzowania i marginalizacji. Faktycznie tańsza. Tak stało się w latach 2013-2014 r. na Ukrainie ze zwolennikami Partii Regionów… z tragicznym skutkiem.

GAGAUZJA – PROBLEM MOŁDAWII

Po raz kolejny podejmę temat Mołdawii. Nie jest on może spektakularny ale znaczący. Mołdawia była jednym z tych państw Partnerstwa Wschodniego, obok Gruzji i Ukrainy, które Zachód zawsze rozpatrywał jako realnego kandydata do włączenia w swoje… pic.twitter.com/xuVRLiMT0c

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) February 25, 2024