Krystian Kamiński

Krystian Kamiński

Donald Trump, rozmawiając z dziennikarzami na pokładzie swojego prezydenckiego samolotu, odniósł się do działalności Elona Muska i jego zespołu ds. wydajności rządu. Prezydent USA zasugerował, że audyt DOGE nie ogranicza się jedynie do kontroli wydatków publicznych przez administrację rządową i agencje.

„Przyglądamy się nawet obligacjom” — powiedział Trump – „Może być problem — czytaliście o tym, z obligacjami i to może być ciekawy problem”. Dodał: „Może być tak, że wiele z tych rzeczy się nie liczy. Innymi słowy, że część rzeczy, które znajdujemy, jest bardzo oszukańcza, dlatego może mamy mniej długu, niż myśleliśmy”. Jak to ma w zwyczaju, Trump trywialnymi słowy wyraził dążenie o rewolucyjnym charakterze, które, jeśli będzie realizowane, wstrząśnie samymi podstawami systemu międzynarodowego i sposobu funkcjonowania USA w nich, wstrząśnie globalnymi i amerykańskimi finansami.

Uwagi Trumpa postrzegam jako szukanie pretekstów i uzasadnień dla zaprzestania obsługi zadłużenia publicznego USA. Raczej wycinkowego. Jak podejrzewam nowy prezydent Stanów Zjednoczonych chciałby w jakiś sposób ograniczyć zobowiązania wobec czołowego, supermocarstwowego rywala… który zarazem jest jednym z głównych zagranicznym wierzycielem amerykańskiego skarbu. Chińczycy są drugimi wierzycielami zagranicznymi USA, po Japonii.

Moje podejrzenia związane są z tym, że Trump wysuwał takie pomysły jeszcze w 2016 r. Wówczas uznawane to było w Polsce za kompletne wariactwo. W tymże roku, w takich kategoriach opisał te postulaty, uważany latami za eksperta-amerykanistę, Grzegorz Kostrzewa-Zorbas, przy tym dyplomata i urzędnik Ministerstwa Obrony Narodowej u zarania III RP. Głośno ostrzegał on przed Trumpem mającym zrujnować wiarygodność USA, jako przywódcy wolnego świata i centrum globalnej gospodarki. Kostrzewa-Zorbas pisał takie rzeczy na łamach „wSieci”, wówczas sceptycznych wobec Trumpa z pozycji starorepublikańsko-reaganowskich, a dziś fetujących nowego prezydenta USA niczym nowego sprawiedliwego imperatora, który powinien zrobić porządek w Polsce.

Stany Zjednoczone mają obecnie 36,2 bilionów dolarów długu publicznego, według amerykańskiego Departamentu Skarbu, co stanowi ponad 120 proc. Produktu Krajowego Brutto. Amerykanie od dawna konsumują i zadłużają się ponad stan, a w skrócie rzecz ujmując, mogą tak robić, bo korzystają z regaliów przybranych w XX wieku, jakimi były właśnie przywileje emisji globalnego środka rozliczeniowego i pokrywanych nim i tylko nim papierów dłużnych (odkąd Richard Nixon ogłosił w 1971 r. faktyczną rezygnację z parytetu złota). Pokryciem dolara była, jak napisałem w październiku: „Naga siła obudowana została dyplomacją, kontrolą kluczowych międzynarodowych instytucji finansowych, ale też soft power, włączając popkulturę. Wszystko to wytwarzało nie tylko relację przewagi ale też wiarygodności amerykańskich i szerzej zachodnich rynków i instytucji finansowych, ich instrumentów. Tak przez dekady ludzie, firmy, państwa całego świata, nawet polityczni wrogowie USA, nauczyły się wierzyć, że są to najlepsze rynki, instytucje i instrumenty dla ich wolnego kapitału”.

Dziś naga siła wyraźnie jest już niedostateczna dla utrzymania globalnej hegemonii USA. Dowodem na to jest według mnie fakt, że Rosja w ogóle rozpoczęła regularną wojnę w Europie i jak na razie zdaje się zmierzać do „pewnego rodzaju zwycięstwa”. Kontrola nad instytucjami finansowymi takimi jak Bank Światowy, Międzynarodowy Fundusz Walutowy, czy funkcjonowanie Wall Street, jako czołowej giełdy, również nie gwarantuje już hegemonii. Chiny wytwarzają alternatywne centrum obiegu kapitału kapitalizmu i co ważne centrum kapitalizmu produkcyjnego. Dlatego zresztą sankcje nałożone na Rosję okazały się dla niej umiarkowania dotkliwe.

Za juanem, stoją większe siły wytwórcze i znacznie większa fizyczna masa towarowa znajdująca niezaspokojony popyt na całym świecie. Donald Trump zdaje się postrzegać potęgę gospodarczo-finansową w podobnych kategoriach, zauważając, że nie może o niej stanowić elektroniczne kasyno kreowania giełdowych derywatów, biliony generowane z show-biznesu, czy szerzej, jakże promowana w latach 90 przez zachodnich teoretyków końca historii „gospodarka usług”. Stąd ta gotowość Trumpa do zainicjowania polityki protekcjonistycznej, która przecież nawet jeśli miałaby być prowadzona konsekwentnie i prowadzić do jakiejś formy reindustrializacji USA, wywoła w początkowym etapie transformacji szok w gospodarce i społeczeństwie amerykańskim, od dawna uzależnionych od importu.

W końcu administracja Trumpa uznała najwyraźniej, że i trzeci filar hegemonii USA – kulturowy soft power, nie jest już użyteczny w polityce jaką chcą prowadzić, dla nowej pozycji, jaką chcieliby, aby zajęła ich państwo. Po pierwsze wyraźna jest niechęć do hiperliberalnej kulturowo, progresywistycznej treści tej soft power, którą Trump, przecież nieszczególny konserwatysta, uznał za niszczącą dla stabilności społeczno-politycznej i etosu niezbędnego dla rozwoju gospodarczo-technologicznego. W dodatku – wiem, to nie do wyobrażenia dla sporej części Polaków – dla wielu mieszkańców świata USA, po latach „światowego przywództwa”, straciły nawet pozory twarzy dobrego wuja Sama. Szczególnie na Globalnym Południu.

Stąd bezprecedensowe uderzenie nowej administracji w publiczne mechanizmy amerykańskiej soft power z USAID na czele. Audyt jaki ekipa Muska prowadzi w tej agencji potwierdza, że wszystkie tezy o ingerencjach informacyjnych, dywersji ideologicznej, zdalnej inżynierii społecznej, dekonstrukcji kulturowej, stymulowaniu „kolorowych rewolucji” wysuwane przez przeciwników Waszyngtonu są, z grubsza, prawdziwe. Stany Zjednoczone właśnie w ten sposób osłabiały swoich rywali i utwierdzały swoje wpływy w państwach podporządkowujących się. Swoistym symbolem jest, że Musk właśnie wziął na celownik Radio Wolna Europa – przez wielu Polaków wręcz czczone z naiwną wiarą, że jego misja ograniczała się tylko do podważania wpływów radzieckich i polskich komunistów, że zamiast nich rozgłośnia nie wsączała wpływów, idei, interesów innego ośrodka.

Dlaczego zatem to narzędzie, niewątpliwie w określonych czasach skuteczne, jest dziś odkładane do lamusa? Można przypuszczać, że Trump i jego współpracownicy nie są idiotami i jeśli odkładają taki doskonalony przez dekady i za grube sumy mechanizm, to najwyraźniej uznają, że w ich nowej agendzie politycznej, w nowym sposobie funkcjonowania USA w świecie będzie on mało użyteczny.

Wszystko to potwierdza to, co podkreślam od dłuższego czasu. Trump uważa, że hegemonia USA jest już nie do utrzymania. Hegemonia wymaga projekcji siły i innych środków wpływu na całym globie, bo wymaga ona proklamowania uniwersalnych idei, kodyfikacji ich w prawo międzynarodowe, które znaczy tyle, ile egzekwująca jego wykonywanie siła. Przy tym hegemonia wymaga, choć już tylko do pewnego stopnia, by samemu przestrzegać przynajmniej oficjalnie owego „ładu opartego na zasadach”. Tymczasem światowy wolny handel, jako jedna z podstawowych zasad i struktur owego ładu, okazał się w dłuższej perspektywy destrukcyjny dla samego USA.

Dlatego uważam, że polityka Trumpa będzie przybierać kierunek rewolucyjny. Dlatego uważam, że uznał on już świat za wielobiegunowy, a USA jako jednego z wielu, nawet jeśli pierwszorzędnego, uczestnika koncertu mocarstw. Dlatego w końcu uważam, że logika ta może go prowadzić do ograniczania amerykańskich zobowiązań i sił w Europie, aż do radykalnie offshore balancingu, równoważenia z daleka ładu europejskiego kreowanego przez najpotężniejszych aktorów europejskich, tak jak wiekami zachowywała się wobec kontynentu Wielka Brytania.

Nietrudno zauważyć, że przy obecnej polityce, wręcz mentalności polskich elit, istnienie swoje i swojego państwa opierających bez reszty na gwarancjach USA, już wkrótce możemy się znaleźć z ręką w geopolitycznym nocniku. Głębokim i śmierdzącym nocniku. Im ciągle wydaje się, że wykupują „polisę bezpieczeństwa”, jak to wyraził jeden z członków rządu, zamawiając na łapu capu produkty amerykańskich potentatów przemysłu zbrojeniowego… byle więcej, byle drożej. I to w czasie, gdy ze strony zaplecza Trumpa właśnie wybrzmiewają refleksje, iż wojna na Ukrainie wskazuje na przemianę pola walki, na którym dotychczasowe arcydrogie i skomplikowane „białe słonie” produkowane przez dotychczasowych czempionów amerykańskiej zbrojeniówki tracą efektywność uzasadniającą ich kosztowność.

Albo się opamiętamy, albo czeka nas ciężki los. Historia Europy pokazuje, że przez całą epokę, utrzymanie równowagi sił na kontynencie nie zależało od istnienia państwa polskiego.

Krystian Kamiński

A więc reset. Administracja Donalda Trumpa jest nastawiona na reset z Rosją, normalizację relacji z nią. Mało tego, są przesłanki by sądzić, że Trump traktuje Moskwę jako konstruktywnego partnera.

Sformułowanie o resecie wybrzmiało całkiem dosłownie z ust specjalnego wysłannika USA do spraw Ukrainy i Rosji Keitha Kellogga. „W podejściu prezydenta Trumpa do tej wojny istnieje również szersza strategia, która opiera się na uświadomieniu sobie, że Stany Zjednoczone muszą zresetować stosunki z Rosją” – powiedział generał w stanie spoczynku, którego nasi ukrainofile przedstawiali jako tego, który miałby promować zdecydowanie antyrosyjską linię polityki Waszyngtony w duchu archeo-reaganowskim. Poniekąd tak postrzegany był również w Moskwie, a niewłączenie go do zespołu inicjującego rozmowy z Rosjanami w Rijadzie można było odczytywać jakie wyjście naprzeciw ich oczekiwaniom.

Kellogg w czwartkowym wystąpieniu na forum Council on Foreign Relations podkreślił przy tym to o czym piszę tu od dawna. Nowe podejście to nie jest radosna twórczość, improwizacja nowego prezydenta USA, tylko reakcja wymuszona przez zmieniające się uwarunkowania – „Dalsza izolacja i brak zaangażowania w rozmowy z Rosją w czasie trwania wojny na Ukrainie nie są już wykonalną ani zrównoważoną strategią”.

Te uwarunkowania są w perspektywie znacznie szersze niż sytuacja i interesy Ukrainy. Kellogg otwarcia przyznał, że celem Waszyngtonu jest “rozbicie tej osi, którą obecnie obserwujemy, która ma charakter globalny i która stanowi realne zagrożenie dla Stanów Zjednoczonych Ameryki”. Amerykanie rozumieją to, co nie dociera do sporej części Polaków – USA nie mają już sił do bycia hegemonem i muszą balansować. Nie mogą dopuścić do konsolidacji partnerstwa chińsko-rosyjskiego, wspieranego przez atomową KRLD i prawie atomowy Iran, oraz zdobywającego silne punkty zaczepienia i wpływy na kontynentalnej Azji i całym Globalnym Południu za pośrednictwem BRICS i Szanghajskiej Organizacji Współpracy.

Kellogg dość ostro wypowiadał się o Ukrainie i podkreślił, że stanowisko USA w konflikcie tej pierwszej z Rosją, nie jest stanowiskiem ukraińskiego sojusznika. Waszyngton chce przyjąć rolę „obiektywnego rozjemcy”. Przy czym Kellogg powołał się na osobę prezydenta Theodore’a Roosevelta. To bardzo znaczące odniesienie. Prezydent ten (nie mylić z F. D. Rooseveltem z czasów drugiej wojny światowej) to polityk, który otwarcie wyrażał odejście od izolacjonizmu oraz liberalnego misjonizmu w polityce zagranicznej podkreślając, czasem w brutalny sposób, realistyczny paradygmat myślenia o stosunkach międzynarodowych. Roosevelt jest, wśród amerykańskich prezydentów, chyba najbardziej jaskrawym przykładem takiego podejścia obok Williama McKinley’a… na którego powołał się w swoim przemówieniu inauguracyjnym Donald Trump.

Postać T. Roosevelta jest też w wypowiedzi Kellogga o tyle ważna, że prezydent ten otrzymał pokojową nagrodę Nobla za mediowanie zakończenia wojny rosyjsko-japońskiej w 1905 r. USA, rozpatrywane wcześniej szeroko jako sympatyk sprawy japońskiej, zachowały jednak neutralność i doprowadziły na konferencji do podpisania dość kompromisowego, szczególnie w porównaniu do japońskich zwycięstw militarnych, traktatu pokojowego w Portsmouth, co było podaniem ręki Rosji. Anglosasi podali wówczas Rosji rękę w imię równowagi sił i w Azji Wschodniej, i w Europie.

Proxy war

Postawę administracji Trumpa wobec wojny na Ukrainie równie otwarcie przedstawiono w drugim znaczącym wystąpieniu z ostatnich dni. W środowym wywiadzie dla Fox News, którego spisana wersja opublikowana została na stronie internetowej Departamentu Stanu, szef amerykańskiej dyplomacji zdekonstruował z kolei całą narrację, jaką na Ukrainie i Zachodnie rozwijano na temat wojny.

“Od początku było jasne, że prezydent Trump postrzega to jako przedłużający się, patowy konflikt. I szczerze mówiąc, to wojna zastępcza między mocarstwami nuklearnymi – Stanami Zjednoczonymi, pomagającymi Ukrainie, a Rosją – i musi się zakończyć.” – powiedział Marco Rubio. Waga tego stwierdzenia polega na przyznaniu racji perspektywie Rosji. Rosjanie wszystkie swoje działania wobec Ukrainy, nie tylko od 2022 r., ale w zasadzie od początku rządów Władimira Putina, uzasadniają właśnie tym, iż nie mogą pogodzić się z włączeniem Ukrainy w skład bloku zachodniego, bo to oznacza radykalną degradację ich wpływów, pozycji, znaczenia na scenie międzynarodowej.

„Plan Ukraińców do tej pory i ich sojuszników na Kapitolu i ludzi, z którymi rozmawia pan w innych krajach, polega na tym, aby po prostu dawać im tyle, ile potrzebują, tak długo, jak będzie to konieczne. To nie jest strategia” – powiedział Rubio, wyrażając przy tym przekonanie, że Rosja, mimo potknięć, jest na drodze do militarnego zwycięstwa – „Po stronie rosyjskiej, oczywiście, na początku tego konfliktu mieli problemy. Są większym krajem. Poczynili pewne postępy. Jednak Rosjanie też nie uciekną.”

Rubio ma oczywiście rację. W polityce ukraińskiej od „pomarańczowej rewolucji” w 2004 r. pojawił się trend dołączenia do bloku zachodniego. Dekada, która po niej nastąpiła była dekadą wewnętrznej rywalizacji i równowagi dwóch obozów ukraińskich – spoglądającego bardziej w kierunku Zachodu i spoglądającego bardziej w kierunku Rosji, choć obozy te były elastyczne i w obu silna była tendencja do balansowania w roli bufora, w imię utrzymywania Ukrainy jako konfederacji oligarchicznych interesów.

Gdy Janukowycz odmówił w 2013 r. podpisania umowy stowarzyszeniowej z UE, a więc wykonanie kroku w jedną ze stron, ukraiński obóz prozachodni wywrócił stolik, dokonując ulicznej rewolucji. Jedna część oligarchii i społeczeństwa ukraińskiego obaliła, z poziomu ulicy, władzę wybraną przez drugą część oligarchii i społeczeństwa. Było to podniesienie rywalizacji na nowy poziom, ale przecież taki wybór jaki zrobiła wówczas część Ukraińców dokonywał się w ramach warunków kształtowanych przez politykę ówczesnego bloku zachodniego (dziś dekonstruowanego przez Trumpa), który stworzył tym Ukraińcom niejasną perspektywę pełnego dołączenia do tegoż bloku i wsparł ten obóz ukraiński politycznie, dyplomatycznie, finansowo i propagandowo. Rosja zareagowała przenosząc rywalizację na poziom eskalacji militarnej, znajdując zresztą na Ukrainie, co w Polsce nie przechodzi przez gardło prawie nikomu, swoich zwolenników – bo zarysowany wcześniej podział ukraińskiego społeczeństwa miał wymiar terytorialny.

W efekcie obóz prozachodni, utwierdzając swoją dominację w ukraińskim społeczeństwie, zarazem stał się satelitą bloku zachodniego bez pola manewru. Skończył w sytuacji całkowicie zależnej marchii tego bloku… który właśnie trzeszczy w szwach i którego lider dokonuje całkowitego przewartościowania swojej polityki zagranicznej.

Szersza gra

Wołodymyr Zełenski dobrze to wie, dlatego już podkulił ogon oświadczają, inaczej niż w czasie sporu w Białym Domu, że też bardzo chce szybkich negocjacji pokojowych. Tylko po to, by dowiedzieć się od Trumpa, że umowa o eksploatacji ukraińskich surowców naturalnych i infrastruktury zostanie teraz „pogłębiona”, co może oznaczać zmianę jej zapisów na jeszcze bardziej korzystne dla Amerykanów, od tych jakie były zawarte w projekcie, który prezydent Ukrainy miał podpisać 28 lutego, a zamiast czego wybrał retoryczny pojedynek z Trumpem i jego wiceprezydentem.

Wypowiedź Rubio, poza gaszeniem emocjonalnych narracji rozpowszechnionych przez Ukrainę w zachodnich społeczeństwach, jest zdecydowaną deklaracją – wojna na Ukrainie to nasza gra i od teraz będziemy ją rozgrywać inaczej. Teraz Zełenski będzie musiał udowadniać władzom USA, że Ukraina jest dla nich więcej warta niż Rosja. Żadnej innej opcji nie ma. Europa, ze swoimi bombastycznymi zapowiedziami polityczno-wojskowymi na ten moment wiarygodną opcją nie jest i nawet, gdyby brać te zapowiedzi za dobrą monetę (a nie biorę), jeszcze przez lata taką opcją nie będzie.

O tym jak cenna, w skali globalnej, jest dla Waszyngtonu Rosja, świadczą też informację o woli Amerykanów wykorzystania ich jako mediatora w rozmowach z Iranem. Nie trzeba chyba wyjaśnić, że Trump udowodnił już w przeszłości dobitnie, że teatr bliskowschodni i pozycja Izraela na nim, jest dla niego ważniejsza niż Europa Wschodnia.

Wnioski? Władze USA w przemyślany i systematyczny sposób dążą do porozumienia z Rosją. Biorąc pod uwagę ostatnie sygnały w nowej administracji o potrzebie nowego układu w sprawie broni atomowej oraz bardzo stanowcze stanowisko Moskwy wskazującego na propozycje nowego ładu w całej Europie Środkowowschodniej ze schyłku 2021 r. jako punkt wyjścia, można przypuszczać, że Amerykanie będą negocjować z Rosją szerszy zakres kwestii niż tylko Ukraina.

W Polsce oczywiście wszyscy uspokajają się wypowiedziami Trumpa, że jest „bardzo zaangażowany na rzecz Polski”. Nie odpowiedział on jednak wprost na pytanie, czy utrzyma siły wojskowe w Polsce. Problem jest taki, że sformułowanie o zaangażowaniu padło podczas awantury z Zełenskim i łatwo odebrać je jako retoryczną figurę, mającą przeciwstawić postawę pokornej Polski hardości ukraińskiego prezydenta. Jak na razie ze strony administracji Trumpa brak konkretów w kwestii relacji bezpieczeństwa z naszym państwem. Przy tym ciekawe, że nie zwraca się u nas uwagi, że w tej samej rozmowie dziennikarz Marek Wałkuski zapytał prezydent USA o kraje bałtyckie. Trump, inaczej niż w przypadku Polski wyraźnie zawiesił głos, zastanawiając się co powiedzieć po czym stwierdził „to jest nie łatwe otoczenia dla nich… będziemy zaangażowani”, po czym padły sugestie o konieczności większego zaangażowania europejskich członków NATO, bo to ich „obowiązki”.

Jak to brzmi w obliczu poleceń sekretarza obrony Pete Hegsetha o redukcji amerykańskich wydatków na obronę corocznie o 8 proc. przez kolejne pięć lat i rozpisujących te redukcje właśnie na Europę?

Szpagat PiS

Zastanawia mnie beztroska obozu Prawa i Sprawiedliwości. Z jaką, w obliczu priorytetu nowych władz USA na porozumienie z Moskwą, jego politycy rozciągają się w coraz bardziej karkołomnym szpagacie utrzymując zarazem posuniętą do serwilizmu postawę pełnej ufności w działania Donalda Trumpa, i radykalnie antyrosyjską retorykę. Na ile śledzę wypowiedzi jego przedstawicieli, to dzielą się one na dwa rodzaje. Jedni twierdzą, że Trump prowadzi wyrafinowaną grę, by zwieść i pokonać Rosję. Drudzy, że Trump może i chce resetu, ale wobec nieustępliwości Rosji, radykalnie zwróci się przeciw niej, gdy dozna zawodu.

Tylko ta druga kalkulacja zdaje się mieć jakiekolwiek podstawy. Biorąc pod uwagę silne przywiązanie Trumpa do określonych założeń i charakter tych założeń politycznych, zawód ten może być odłożony w czasie. W moim przekonaniu jednak Trump konsekwentnie stawia na wizję globalnego koncertu mocarstw i depriorytetyzuje Europę, gdzie prawdziwych mocarstw nie ma, co może wyznaczać zakres dopuszczanych przez niego ustępstw wobec Moskwy szerzej niż w czasach resetu Baracka Obamy. W modelu koncertu mocarstw Trump może oczekiwać do Rosji nie radykalnego zerwania z Chinami i przyłączenia się do amerykańskiej polityki wobec niej, ale tylko zdystansowania, lawirowania, uwzględniania, czy nawet tylko neutralności wobec najważniejszych amerykańskich postulatów i interesów. Przykładem wspomniana już kwestia irańska. Deideologizacja amerykańskiej polityki zagranicznej ma być dodatkowym argumentem.

W takich warunkach majaczenia na horyzoncie co najmniej okresowego porozumienia amerykańsko-rosyjskiego polska elita polityczna, ale też szerzej opiniotwórcza, medialna musi zdecydowanie przemyśleć swoje zachowania. Należy wyciszyć konfrontacyjną retorykę i gesty wobec Rosji. Przepracować intelektualnie kwestię jej wpływów w strefie poradzieckiej.

Regionalne porozumienia z państwami skandynawskimi i bałtyckimi nie zrównoważą ewentualnego porozumienia amerykańsko-rosyjskiego, a zobowiązania wobec trzech republik bałtyckich mogą wciągnąć nas w bagno wojny, która bez bezpośredniego i masowego zaangażowania Amerykanów jest nie do wygrania. Nawet z nimi jest trudna do wygrania. Ważna jest postawa Francji i Niemiec. Tylko czy wierzymy, że te państwa i społeczeństwa pogrążone w kryzysach politycznym, ekonomiczno-finansowym, a nade wszystko kulturowo-społecznym oraz swoimi tradycjami kooperacji z Rosją będą aktywnymi i liczącymi się graczami w Europie Wschodniej, prowadzącymi politykę tak jak tego chcą nasze jastrzębie? Wierzymy w Emmanuela Macrona, Friedricha Merza i ich zaplecze?

▶️ Wspieraj Sławomira Mentzena ◀️

Trasa Mentzen2025. Lista miejscowości, które w najbliższym czasie odwiedzi Sławomir Mentzen znajduje się na stronie: https://www.facebook.com/slawomirmentzen/events oraz na stronie Menzten2025.pl.

Krystian Kamiński.

Lenin stwierdził, że „zdarzają się całe dekady, gdy nic się nie dzieje, a potem nadchodzą tygodnie, w trakcie których dzieje się więcej niż przez poprzednie dekady”. Mówił to w odniesieniu do swoich transformacyjnych czasów prawdziwego początku wieku XX. dwanaście dni między 27 listopada a 8 grudnia wyznaczają właśnie tego rodzaju moment przyspieszenia historii na Bliskim Wschodzie.

Koniec baasizmu

Upadła Syryjska Republika Arabska. Upadł nie tylko taki czy inny prezydent i otaczająca go elita. Upadł ostatni, epigoński twór ideologii baasizmu, świeckiego panarabaskiego nacjonalizmu skoncentrowanego na budowie scentralizowanych państw według europejskiego modelu. Panarabska ambicja basistów została zarzucona jeszcze w latach 60 XX wieku, gdy okazało się, że wspólnej przyszłości nie potrafi zbudować nie tylko kilkaset milionów Arabów, ale nawet sami działacze Baas, którzy rozłamali się na frakcję iracką i syryjską, trwające następnie we wzajemnej wrogości.

KONIEC SYRII JAKĄ ZNALIŚMY

Lenin stwierdził, że „zdarzają się całe dekady, gdy nic się nie dzieje, a potem nadchodzą tygodnie, w trakcie których dzieje się więcej niż przez poprzednie dekady”. Mówił to w odniesieniu do swoich transformacyjnych czasów prawdziwego początku wieku… pic.twitter.com/UlCZxT4Ll2

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) December 30, 2024

Al-Asad senior osiągnął sukces. Syria w praktyce miała ostatnie słowo w polityce libańskiej, miała swoje aktywa w palestyńskim życiu politycznym. Miarą jego elastyczności był fakt, że Syria przyłączyła się do inwazji na Irak pod przewodnictwem USA w 1991 r. Jego syn musiał kontynuować politykę utrzymywania na powierzchni państwa, które zostało skonstruowane w ogniu konfliktu z Izraelem i jego amerykańskim protektorem, w czasie hegemonicznej chwili tego ostatniego.

Łatwo dziś szydzić z Baszara al-Asada w obliczu jego upadku. Nie należy jednak zapominać, że rządził przez 24 lata, w czasie których nigdy nie trzymał w ręku zbyt dobrych kart. Syria była reliktem przeterminowanej ideologii, graczem raczej przegranym w toku „zimnej wojny”, a przede wszystkim państwem pod względem terytorialny i ludnościowym co najwyżej średnim w skali swojego regionu, pozbawionym tak wielkich zasobów surowców naturalnych jak Irak, Iran czy monarchie Zatoki Perskiej.

Al-Asad senior grał powyżej swojej ligi. Jego syn musiał spuścić z tonu ale robił to skutecznie. Po 30 latach wycofał w 2005 r. syryjskie wojska z Libanu, ale przecież nie utracił wpływu na libańską politykę. Akceptując realny układ sił Baszar al-Asad uznał przewodnią rolę Iranu po swojej stronie, czyli bliskowschodniej barykady. Kąsał amerykańskich okupantów w Iraku, ale na tyle skrycie, by nie stać się celem w czasie, gdy hegemonia Waszyngtonu właśnie miała się ku końcowi.

Hafyz al-Asad, ojciec Baszara, którego upadek właśnie obserwowaliśmy, przejął władzę nad tą ostatnią i nad całą Syrią, by realizować już nie ideę panarabską, ale pansyryjską. Był w tym pewien historyczny paradoks, bo wcześniej Baas bezwzględnie zwalczała Syryjską Partią Socjal-Nacjonalistyczną promującą pansyrianizm. Asadowie szermując nadal hasłami panarabskimi, w praktyce realizowali ideologię SPSN – ideologię pansyryjską. Ostrze tego paradoksu tępi fakt, że małżonka al-Asada seniora i matka juniora – ANIsa Mach-luf wywodziła się z rodziny działaczy SPSN. Krewny Baszara od strony jego matki – Rami Machluf próbował podpierać swoje oligarchiczne interesy przewodzeniem jednej z tolerowanych na większym lub mniejszym marginesie frakcji SPSN. Do czasu aż on i jego partia przestali być tolerowani w latach 2019-2020.

Ciężar sankcji

Przez 13 lat al-Asad utrzymywał się u steru kurczącej się a potem poszerzającej domeny mimo, że opierał się ugrupowaniom zbrojnym, które szybko stały się pośrednikami USA, Wielkiej Brytanii, Francji, Arabii Saudyjskiej, Kataru, Zjednoczonych Emiratów Arabskich, Turcji. Przeżył też bezprecedensowy błysk międzynarodówki dżihadystycznej w postaci „Państwa Islamskiego”.

Na początku mógł opierać się tylko na Iranie, Hezbollahu i innych szyickich organizacjach paramilitarnych regionu. Rosja interweniowała na jego rzecz dopiero jesienią 2015 r. Al-Asad zdołał uzyskać względne zamrożenie konfliktu w dość korzystnym dla siebie układzie terytorialnym, utrzymując zdecydowaną większość gęsto zaludnionego, zagospodarowanego niegdyś pasa kraju z dostępem do morza. Złoża naftowe pozostały pod kontrolą Amerykanów w prowincji Daj Raz – Za-ur. Ich posiadanie niewiele jednak zmieniłoby w sytuacji Syrii. Została ona obłożona bardzo ciężkimi sankcjami, które nie tyle uniemożliwiły jej powstanie z gruzów, co wręcz powodowały dalsze zapadanie się gospodarki państwa i sytuacji materialnej jego mieszkańców. Sankcji tych nie odważyli się przekroczyć szejkowie z Zatoki Perskiej, mimo, że tamtejsze państwa znormalizowały relacje polityczne z al-Asadem.

W efekcie państwo przestawało wykonywać swoje podstawowe funkcje, na które po prostu nie było pieniędzy. Ludzie głodowali, także żołnierze. Służba zdrowia na prowincji niemal przestała działać. Hiperinflacja. Brak porządnego dachu nad głową dla znacznej części społeczeństwa. Mimo dyplomatycznych zabiegów prezydenta Syrii i jego sojuszników nie było widoków na odwrócenie tego stanu rzeczy. Największym sektorem realnej gospodarki stała się produkcja narkotyku – fenetyliny, co tylko pogłębiało feudalizację państwa i armii. Zasobów przestało wystarczać już nawet dla elity. Jesienią 2024 także ona zwróciła się więc przeciwko al-Asadowi.

27 listopada było on już sam, tylko z rodziną. Jego brat Mahir, dowódca 4. brygady pancernej Gwardii Republikańskiej był ostatnim, który próbował bronić jego władzy.

Implozja systemu

Armia syryjska nie walczyła, lecz wycofywała się, pozostawiając za sobą uzbrojenie. Jedyne większe starcie tej „kampanii” to jednodniowa bitwa pod Hamą. Wcześniej i potem nie bił się już praktycznie nikt. Na finale pojawiły się informacje o wprost sformułowanych rozkazach do żołnierzy, w tym Gwardii Republikańskiej, która przecież zawsze odgrywała rolę pretorian systemu, by nie podejmować walki.

Nominowany we wrześniu przez al-Asada premier Muhammad Gchazi al-Dżalali w niedzielę rano, gdy bojownicy różnego autoramentu chaotycznie spacerowali już po stolicy, czekał gotowy na rozmowy z nadchodzącymi islamistami.

Upadek al-Asada i całego systemu Syryjskiej Republiki Arabskiej, to nie kwestia sukcesów HTS (czyli “Organizacja Wyzwolenia Lewantu”) i innych ugrupowań antyrządowych. To nawet nie kwestia porzucenia byłego prezydenta przez sojuszników. Pierwsze dni, wypełnione rosyjskimi bombardowaniami zgrupowań i zaplecza HTS, czy koncentracja na granicy oddziałów irackich, szyickich hAszd asz-Szha-bi zdają się sugerować, że to drugie nie było przesądzone. Al-Asad upadł, bo w samej Syrii zabrakło już grup społecznych gotowych do obrony jego władzy. System tej władzy w zasadzie implodował, a nie został rozbity.

Śmiem twierdzić, że syryjskim alawitom, chrześcijanom, druzom taka postawa może się w przyszłości odbić się nieprzyjemną czkawką. Upadek Syryjskiej Republiki Arabskiej, to sukces USA. Upada państwo z genem antyamerykanizmu i antysyjonizmu, choć elastyczne w swojej polityce. Jak stwierdziłem już we wcześniejszych wpisach na swoich platformach społecznościowych, to ustawa Cezara przeforsowana jeszcze w 2020 r. usunęła al-Asadowi dywan spod nóg. To, co nie udało się Barackowi Obamie i Donaldowi Trumpowi stało się zwieńczeniem kadencji lekceważonego Joe Bidena i jest to tylko jedno z jego zwycięstw na Bliskim Wschodzie. Upadek al-Asada to krach irańskiej „Osi Oporu” przeciwko Izraelowi.

Hamas na powrót został sprowadzony do rangi organizacji podziemnej. Hezbollah został zdekapitowany, pozbawiony znacznej części kadry, części siły żywej i zużył niemałą część arsenału. Teraz zapadł się łącznik między nimi a terytorium Iranu.

Nie ma przypadku, że HTS rozpoczął swój marsz wkrótce po ogłoszeniu niezbyt przestrzeganego rozejmu w Libanie, które potwierdziło zużycie sił Hezbollahu. Izrael – drugi zwycięzca w tej sytuacji natychmiast rozpoczął bombardowania celów w Syrii na niespotykanym wcześniej poziomie. Niszczył instalacje wojskowe i uzbrojenie pozostałe po armii rządowej już kalkulując relacje z przyszłymi panami Syrii. Co jeszcze ważniejsze, lądowe oddziały Izraela zajęły kolejne terytorium Syrii – pas strefy zmilitaryzowanej patrolowany dotychczas przez kontyngent sił ONZ – UNDOF. Nie wykluczam, że siły izraelskie obejmą swoją okupacją kolejne fragmenty syryjskiego terytorium. Ostatecznie Wzgórza Golan Izraelczycy okupują już od półwiecza, dokonali ich jednostronnej aneksji i kolonizacji.

Wszystkie te zwycięstwa Izraela nie byłyby jednak możliwe bez bardzo znaczącego materialnego, politycznego, dyplomatycznego wsparcia USA, które całkowicie rozmijało się humanitarystyczną retoryką prezydenta Bidena, oglądającego niewzruszenie działania w Strefie Gazy. Nie tylko Baszar al-Asad ma krew na mankietach.

Przegrani

Rosyjska ambasada w Damaszku, inaczej niż irańska, nie została zaatakowana przez bojówkarzy. Według pierwszych informacji celem ataków nie są też rosyjskie bazy i posterunki w Syrii, co oznacza, że w odpowiednim czasie Moskwa zdołała dołączyć do porozumienia różnych aktorów w sprawie transformacji politycznej Syrii. Jego elementem był pewnie wyjazd obalonego prezydenta z rodziną do Moskwy, gdzie otrzymał oficjalny azyl. Upadek al-Asada to porażka rosyjskiej polityki, jednak nie zasadnicza. Sensowność jej wysuniętej bliskowschodniej forpoczty i bazy morskiej w Tartusie stała się dyskusyjna w sytuacji, gdy w ramach wojny na dużą skalę na Ukrainie, Rosjanie i tak nie potrafili ustanowić swojej pełnej kontroli na Morzu Czarnym.

Upadek Syryjskiej Republiki Arabskiej jest natomiast zasadniczą klęską dla Iranu, który utracił to, co wywalczył wielkim nakładem zasobów materialnych, ale też krwi członków Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej i najbliższych sojuszników przez ostatnie 21 lat. Iran sam staje się obecnie celem dla ostrza amerykańsko-izraelskiej polityki, co rodzi poważne dylematy dla elity Republiki Islamskiej, co jest wątkiem na osobny komentarz.

Jak sądzę nic dobrego nie czeka również Syryjczyków. Al-Asad upadł jeszcze zanim do Damaszku wkroczył HTS i jego wódz Abu Muhammad al-Dżulani, a właściwie Ah-med asz-Sza-raa, bo właśnie zaczął używać swojego prawdziwego imienia i nazwiska. W istocie Damaszek został zajęty przez uśpione bojówki z okolicy, skierowały się do stolicy oddziały rebelianckie z południowej Dary, wyścig podjęły nawet ochraniane przez lata przez Amerykanów oddziały z odległego at-TaNf, położonego przy granicy Jordanii.

Większy postaw sukna w prowincji Aleppo i Daj az-Zaur próbowały uchwycić Syryjskie Siły Demokratyczne (SDF), czyli siła zbrojna kurdyjskiego parapaństwa, które utrwaliło się na północnym-wschodzie kraju. W Aleppo SDF musiały poddać tyły wobec natarcia protegowanej przez Turcję oddziałów islamistycznej Syryjskiej Armii Narodowej (SNA). W niedzielę rozpoczęły się już walki o Manbidż.

Nad północną Syrią majaczy już widmo dużej ofensywy tureckich pośredników, a być może bezpośrednio tureckiej armii, które zroluje władzę struktur kurdyjskich spod granicy tureckiej na kolejnych obszarach pogranicza w okolicach Kobani, może nawet regionie Hasaki. Nieoficjalne informacje mówią, że Amerykanie zadeklarowali swoją protekcję nad kurdyjskim parapaństwem tylko na południu, w regionie Dejr az-Za-ur, południowej części Rakki. Natomiast brak takich stanowczych komunikatów wobec pasa przy granicy Turcji na północy. Tymczasem to właśnie obszary północne są matecznikiem ludności kurdyjskiej, na południu kurdyjskie struktury polityczne utrzymują władzę niepewną nad zawsze skorymi do lawirowania plemionami arabskimi.

Sukces sułtana

Turcja jest trzecim wygranym w obecnej sytuacji. W związku z wycofaniem się Rosji, osłabieniem Iranu oraz brakiem międzynarodowo uznawanej władzy w Damaszku, Turcy otrzymują znacznie szersze pole do działania. Recep Erdogan od początku, od 2011 r. postawił na obalenie al-Asada. Pod koniec ubiegłej dekady stał się zarazem głównym protektorem i sponsorem arabsko-islamistycznych ugrupowań zbrojnych. To on zagwarantował, w układzie z Rosją i Iranem istnienie ich rezerwatu w części prowincji Idlib, z której wyszedł ku də gras. Od 2022 r. Turcy sygnalizowali gotowość do normalizacji relacji z al-Asadem. Nie podejmuję się odpowiedzieć czy były to sygnały szczere, czy od początku była to gra na zmylenie syryjskiego prezydenta.

Spodziewam się, że Turcy podejmą działania na rzecz rozszerzenia swojego protektoratu na północy kraju i przetrzebienia potencjału militarnego SDF. Interesy Turcji będą więc zderzać się z wpływami i interesami Izraela oraz USA, co zresztą tworzy nadzieję dla Moskwy, dla której odciągnięcie Turcji od Zachodu. od lat jest politycznym priorytetem.

Trudno mi wierzyć, że obecna sytuacja doprowadzi do stabilizacji Syrii. Cechą charakterystyczną świata arabskiego jest, że upadek hierarchicznych struktur władzy, zapadnięcie się oficjalnych struktur politycznych, choćby utrzymywanych siłą, wyzwala istną kaskadę partykularyzmów. Bardzo często jedyną ojczyzną okazuje się dla Araba wówczas jego plemię lub klan.

Jak wspomniałem na wstępie upadek Syryjskiej Republiki Arabskiej to upadek samej ideologii arabsko-syryjskiego świeckiego nacjonalizmu będącego ideologiczną nadbudową tego państwa. W zasadzie ostatniego legitymizującego się nią państwa. Ideologia ta erodowała już od dekad. Pod wrażaniem rewolucji islamskiej w Iranie czy kariery Hamasu wśród Palestyńczyków, wielu komentatorów twierdziło niegdyś, że to islamizm może się stać ideologią konsolidującą państwa i świat arabski. Z perspektywy wojny syryjskiej wydaje się jednak, że jest on jedynie ideologią polaryzującą ten świat.

Kto chce niech wierzy w ideową przemianę wodza Tah-reer asz-Szaam. Ja sądzę, że nawet gdyby Ahmed asz-Szaraa przeszedł daleko idącą duchową przemianę, to i tak odśrodkowa siła partykularyzmów uruchomi konflikty, w których radykalny islamizm będzie politycznie poręczny, a presja radykalnie nastrojony grup sunnitów wydatna. Dlatego obawiam się, że w nowej Syrii nadal nie będzie pokoju, nadal lać będzie się krew, a najwięcej krwi wytoczone zostanie z najsłabszych mniejszości etno-konfesyjnych. Obawiam się, że chrześcijan syryjskich czeka to, co spotkało irackich. Za rządów Saddama Husajna w Iraku żył ponad milion chrześcijan. Po dwóch dekadach od jego obalenia zostało lekko ponad 100 tys.

Krystian Kamiński.

W niedzielę napisałem o zwycięstwie partii rządzącej w sobotnich wyborach parlamentarnych w Gruzji. Niestety wokół wyniku już wytwarza się dynamika grożąca kolejną destabilizacją we wrażliwym regionie. Wybory przyniosły rządzącemu „Gruzińskiemu Marzeniu” poparcie na poziomie 54 proc., jak wynika z podliczenia przez Centralną Komisję Wyborczą niemal wszystkich głosów. Oznacza to, że partia rządząca Gruzją od 2012 r. uzyska parlamentarną większość 89 na 150 mandatów, choć nie większość konstytucyjną, do czego zgłaszała aspirację.

Przedstawiciele wszystkich sił opozycyjnych, którzy zebrali mniejszość mandatów w parlamencie – „Koalicja dla zmian”, „Jedność-Ruch Narodowy”, „Silna Gruzja” i „Gacharia Dla Gruzji”. Ta dość pstrokata pod względem politycznym i biograficznym opozycja połączona jest właściwie tylko dwoma wyraźnymi cechami – chęcią obalenia dotychczasowej władzy i deklarowanym zdecydowanie prozachodnim nastawieniem, w sytuacji, gdy „Gruzińskie Marzenie” z powodów ekonomicznych, bezpieczeństwa i kulturowych wybrało w ostatnich latach wielowektorową politykę zagraniczną.

Tego można się było spodziewać. Obecna opozycja, zwłaszcza post-saakaszwilowska, nie raz próbowała już wpływać na proces polityczny z poziomu ulicy, czego w jaskrawy sposób byliśmy świadkami wiosną, gdy zdołała zmobilizować znaczne liczby zwolenników, przede wszystkim tbiliskiej młodzieży, do gwałtowanych protestów przeciwko uchwalonej w maju ustawie o przejrzystości zagranicznych wpływów. Jednak nowej dynamiki nadała sytuacji postawa prezydent Salome Zurabiszwili, która próbowała już blokować ustawę o przejrzystości zagranicznych wpływów. Nie uznając wyników podawanych przez komisję wyborczą prezydent dała ersatz legitymacji ewentualnym działaniom rewolucyjnym wychodzącym z wnętrza kraju i z zewnątrz. Dodajmy, że Zurabisziwli kończy kadencję za około 40 dni i być może wyjście z roli neutralnej głowy państwa jest objawem szukania przez nią nowego miejsca na gruzińskiej scenie politycznej.

Na zagranice nie trzeba było długo czekać. Głos zabrał szef amerykańskiej dyplomacji potępiając „wszelkie naruszenia norm międzynarodowych” i przyłączając się do „apelów międzynarodowych i lokalnych obserwatorów o przeprowadzenie pełnego dochodzenia w sprawie wszystkich doniesień o naruszeniach związanych z wyborami”. Oskarżył on zarazem władze Gruzji o „nadużywanie środków publicznych przez partię rządzącą, kupowanie głosów i zastraszanie wyborców, co przyczyniło się do nierównych warunków gry i podważyło zaufanie społeczeństwa i społeczności międzynarodowej do możliwości sprawiedliwego wyniku”. Jednocześnie amerykański sekretarz stanu Antony Blinken napisał na platformie X, że „gruzińscy przywódcy polityczni” muszą szanować praworządność, zająć się „niedociągnięciami” w procesie wyborczym i prowadzić kraj ku „euroatlantyckiej przyszłości”. Te stwierdzenia praktycznie równoznaczne są z uznaniem wyborów. Iwaniszwili może odetchnąć z ulgą.

Zwycięstwo Gruzińskiego Marzenia

Centralna Komisja Wyborcza Gruzji poinformowała, że po przeliczeniu głosów z 97,8 proc. okręgów okazało się, że partia Gruzińskie Marzenie prowadzi w wyborach parlamentarnych w Gruzji z wynikiem 54,24 proc. Na drugim miejscu znajduje się Koalicja… pic.twitter.com/gHpyOrYPbP

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) October 27, 2024

Grupa europejskich parlamentarzystów oraz parlamentarzystów z Ukrainy i Kanady wystosowała szumny manifest, w którym stwierdziła, że „wybory nie były ani wolne, ani uczciwe” i postulowała – „Unia Europejska nie może uznać ich rezultatu”. Parlamentarzyści ci nawet nie ukrywali, że stoją po jednej ze stron gruzińskiego sporu politycznego wyrażając „solidarność z wieloma oddanymi Europejczykami w Gruzji”. „Jesteśmy przekonani, że Gruzja zasługuje, aby być w samym sercu zjednoczonej Europy” – napisali politycy… jakby zapomnieli, że decydujące znacznie ma tu przekonanie większości gruzińskiego społeczeństwa. Charakterystyczne, że zachodni politycy nie odważyli się wprost napisać o domniemanym fałszowaniu. Napisali jedynie o „nieuczciwym wpływie” (co to znaczy?), „zastraszaniu” i „groźbach” wobec zwolenników opozycji. By podeprzeć swoją argumentację autorzy tego oświadczenie uciekli się do tak ogólnikowej przewiny jak „przedwyborczy klimat polityczny niekompatybilny z europejskimi standardami uczciwości”. Trudno traktować poważnie tego rodzaju zarzuty, szczególnie jeśli mają być podstawą do nieuznania wyborów parlamentarnych w jakimś kraju, a szczególnie nakładania sankcji na jego urzędników, jak chcą autorzy. Pod tym oświadczeniem podpisało się dwóch polskich polityków – Bogdan Klich z Koalicji Obywatelskiej i Radosław Fogiel z Prawa i Sprawiedliwości. Znamienne, że tak konfliktujące się na pokaz kraju siły polityczna po tym względem znalazły się zgodnie w głównym politycznym nurcie. Tylko nieco dziwi fakt, że PiS popiera wobec Gruzji działania o charakterze takiej presji politycznej, prawnej, a wkrótce być może ekonomicznej, które zastosowane przez eurokratów wobec Polski za ich rządów, przyczyniły się do tychże rządów zakończenia.

Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP uznało, iż „Liczne doniesienia potwierdzające naruszenia procedur wyborczych oraz bezprecedensowa skala zasobów administracyjnych zaangażowanych przez partię rządzącą podważają zasadę wolności i równości procesu wyborczego oraz sam wynik wyborów” i zasugerowano, że Gruzja powinna „powrócić na drogę reform”, bo „Gruzini zasługują na to, by realizować swoje cele i marzenia – zapewnić swojemu krajowi europejską i euroatlantycką przyszłość”. Sam szef ministerstwa Radosław Sikorski uznał za stosowne zaostrzyć ton, powtarzając, że prezydent Zrabiszwili uznała wybory za sfałszowane.

Co na to obserwatorzy z ramienia Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy oraz Zgromadzenia Parlamentarnego NATO? W swoim wstępnym sprawozdanie zarzucili władzom Gruzji „polaryzację społeczną” (jakby tylko one za nią odpowiadały), „mowę nienawiści”, „przypadki kupowania głosów”, „powszechną atmosferę nacisku”, „brak równości płci […] w wyniku zniesienia kwot płciowych”. Jednocześnie przyznali, że „dzień wyborów był ogólnie dobrze zorganizowany pod względem proceduralnym i uporządkowanym, ale panowała w nim napięta atmosfera” oraz przyznali, że „gruzińska scena medialna jest zróżnicowana”, choć odnotowali przypadki „naruszeń tajności głosowania” to nie napisali wprost o sfałszowaniu wyników.

Ze swojej strony mogę napisać, że wszystkie problemy społeczno-polityczne wymienione w powyższych oświadczeniach można odnieść do wielu państw zachodnich, ze Stanami Zjednoczonymi na czele, a łączą się one z szerszym trendem kryzysu kultury społecznej i mechanizmów funkcjonowania liberalnej demokracji. Próba przypisania poparcia dla „Gruzińskiego Marzenia” oszustwom wyborczym dowodzi niezrozumienia lub udawania niezrozumienia podstaw jego popularność, które można sprowadzić do trzech płaszczyzn:

– geopolitycznej – wielu Gruzinów realnie nie chce brać strony w wielkiej geopolitycznej rywalizacji Zachodu i Rosji, obawia się wciągnięcia w nią, wojny. Temat ten z wielkim powodzeniem eksploatował sztab wyborczy „Gruzińskiego Marzenia”. Choć siedzącym w ciepłych fotelach w Polsce może się to wydać niespodziewane, ale wielu Gruzinów negatywnie ocenia hazardową zagrywkę Micheila Saakaszwilego, który w 2008 r. podjął zbrojną próbę odzyskania kontroli nad Osetią Południową, a otrzymał w wyniku tylko umocnienie związków z Rosją tej nieuznawanej republiki, podobnie jak Abchazji, ofiary i zniszczenia materialne na terenach kontrolowanych przez Tbilisi;

– ekonomicznej – o czym już napisałem przedwczoraj. Udział UE i Wspólnoty Niepodległych Państw w imporcie Gruzji był w 2023 r. podobny (odpowiednio 24 i 21 proc.). Natomiast to WNP jest dla Gruzinów głównym rynkiem zbytu obejmującym niemal 66 proc. ich eksportu. W dodatku to jednak z Rosji dokonywany jest import strategiczny – taniej żywności, szczególnie ważnej dla górzystego i ciągle niezamożnego państwa. Jednak głosy na Gruzińskie Marzenie to także docenienie przez wielu obywateli niewątpliwego sukcesu ekonomicznego jaki zaszedł w ciągu jego dwunastoletnich rządów. PKB Gruzji wzrósł w tym okresie z 16,8 do 30,5 mld dol. Średni dochód gospodarstwa domowego wzrósł ponad dwukrotnie;

– kulturowej – jak również napisałem – Gruzini, szczególnie prowincja, to ludzie konserwatywni. Cerkiew ciągle ma autorytet w społeczeństwie. Próba zorganizowania parady LGBT w Tbilisi w lipcu 2021 r. doprowadziła do poważnych zamieszek. W kaukaskim państwie doskonale zdają sobie sprawę, jaka presja panuje na Zachodzie na podważanie tradycyjnych norm społeczno-kulturowych i „Gruzińskie Marzenie” wstrzeliło się w tę świadomość, z wrześniowym pakietem ustaw o wartościach rodzinnych i ochronie nieletnich, który wprowadził poważne ograniczenia w promowaniu agendy LGBT w przestrzeni i debacie publicznej.

Reasumując – nie widzę powodu, by Polska miała ingerować w proces polityczny w Gruzji. To suwerenne państwo. A ingerencje w jego sprawy mogłyby być, wbrew temu co już głoszą politycy i media zachodnie głównego nurtu, pójściem pod prąd poglądów i postaw większości narodu gruzińskiego, na którego prawa tak się powołują. Próby takich nacisków albo jeszcze bardziej zantagonizują to kaukaskie państwo, albo pchną je w otchłań destabilizacji. Opozycja, w swym radykalizmie, zdaje się bowiem dążyć do rozstrzygnięcia konfliktu politycznego na ulicy. Poparcie Zachodu może przekształcić sytuację w kolejny, gruziński Majdan. A teraz zastanówmy się jakie konsekwencje dla stabilności i bezpieczeństwa regionalnego całej Europy Środkowowschodniej miał ten oryginalny Majdan – ukraiński.

Krystian Kamiński.

19 września Komisja Europejska ogłosiła, że 100 mln euro z zysków z zamrożonych rosyjskich aktywów zostanie przeznaczone na odbudowę, niszczonego przez Rosjan ukraińskiego systemu energetycznego. Już pod koniec sierpnia szef unijnej dyplomacji Josep Borrell powiedział, że UE przekazała już pierwsze 1,4 mld euro dochodów z zamrożonych aktywów Rosji na opłacenie dostaw wojskowych na Ukrainę. W ramach sankcji za rozpoczęcie inwazji na Ukrainę Unia Europejska, USA i kraje G7 zamroziły prawie połowę rosyjskich rezerw walutowych, o wartości około 300 miliardów euro, około połowy rezerw Rosji.

Ruch ten spotkał się z wielkim entuzjazmem polskich elit politycznych, a obecnie pozostają one głównym promotorem jak najdalej idącego wykorzystania zamrożonych aktywów wprost na rzecz Ukrainy. W czasie warszawskiego spotkania z sekretarzem stanu USA Antonym Blinkenem, które miało miejsce 12 września, szef naszej dyplomacji Radosław Sikorski powiedział, że zdaniem Polski należy podjąć “bardziej zdecydowane działania” na rzecz konfiskaty zamrożonych rosyjskich aktywów. Nie wiem, czy minister Sikorski zdaje sobie sprawę z pełnych konsekwencji tego do czego wzywa i że konsekwencje te mogą wysadzić w powietrze obecną pozycję USA i jej bloku.

Kapitalizm jako system gospodarczy, który porządkuje też ład społeczno-polityczny, zaczął kształtować się jeszcze w XIII-XIV w. w Lombardii, Brabancji i Flandrii. Jednak dominacja mocarstw europejskich nad światem stała się faktem dopiero wraz z odkryciami geograficznymi, które ogniem i mieczem stymulowały akumulację kapitału na niespotykaną wcześniej skalę. To właśnie ta akumulacja pozwoliła na nadanie pędu rewolucji przemysłowej, która z kolei dała nowe przewagi militarno-polityczne pozwalające elitom mocarstw europejskich a potem USA nasilić kolonizację i kształtować jeszcze korzystniejsze dla siebie warunki gospodarczej wymiany.

XX wiek na skutek dwóch wojen światowych, które można w pewnym sensie nazwać europejskimi wojnami domowymi, doprowadził do bezprecedensowej dominacji USA, w tym, co Immanuel Wallerstein nazwał gospodarką-światem, czyli ukształtowanym przez zachodni kapitalizm i zachodnią dominację polityczną systemem, który objął cały glob. Jeszcze wiele lat po wojnie, w 1960 r. gospodarka USA stanowiła 40 proc. światowej gospodarki. Dominacje nie uniwersalna została osiągnięta, bowiem po 1945 r. wyzwanie rzucał mu ciągle Związek Radziecki budujący swój alternatywny system i alternatywną ekumenę. Paradoksalnie, bez względu na modernistyczne czy wręcz futurystyczne ambicje ideologii marksistowskiej, ZSRR i cały jego blok były przemysłowym wcieleniem znanej od starożytności formy organizacji ludzkości, które wspomniany Wallerstein wyróżnił jako imperium-świat, to jest system regulujący procesy ekonomiczne, w tym akumulacji kapitału i jego alokacji głównie poprzez decyzje politycznego centrum i bezpośredni nakaz administracyjny. W tym sensie ZSRR i jego blok, szczególnie w czasach stalinizmu, odtwarzał raczej coś, co Marks określał „azjatyckimi systemami produkcji” zamiast realizować jego marzenia o „uspołecznieniu środków produkcji”.

Imperium-świat w wydaniu radzieckim przegrało jednak wielkie starcie z gospodarką-światem. W latach 1989-1991 jako hegemon światowy wyłoniło się więc centrum tej ostatniej – Stany Zjednoczone. Gospodarka-świat jest bowiem również systemem dominacji, akumulacji i eksploatacji, tyle, że formy sterowania są w nim znacznie bardziej pośrednie, a elitę tworzą w tym systemie na równie elity polityczne i kapitalistyczne w warunkach rozproszenia władzy. Zbiorowym cezarem kapitału, jakby to ujął Oswald Spengler. W systemie nawet formalne zniesienia panowania politycznego, które znamy jako dekolonizację nie znosiło przecież form politycznego wpływu i eksploatacji. Gdy spojrzy się na przypadek Chin można zresztą zauważyć, że w zasadzie nigdy nie stały się one w większości terytorium kolonialnym w sensie ścisłym, choć przecież dla wszystkich jest jasne, a najbardziej dla samych Chińczyków, że „stulecie narodowego poniżenia” były formą panowania i eksploatacji.

Triumf ideologii neoliberalnej, który następuje w dekadzie poprzedzającej zwycięstwo USA w „zimnej wojnie”, wytworzony na jej podstawie kanon polityczny w postaci tak zwanego „konsensusu waszyngtońskiego” doprowadziły na Zachodzie do bezprecedensowej emancypacji elity kapitalistycznych wobec elit politycznych. Eksport produkcji przemysłowej do Chin a potem państw Azji Południowo-Wschodniej nie oznaczał jednak szybkiej utraty przewagi ze względu na finansjalizację gospodarki. USA, zachodnie rynki finansowe, nadal pozostawały centrum alokacji wolnych kapitałów.

Szczególnym filarem systemu przewagi amerykańskich elit pozostawała i pozostaje pozycja dolara. To on stał się globalnym środkiem rozliczeniowym i rezerwowym. Jego posiadanie stało się warunkiem sine qua non funkcjonowania gospodarki narodowej w ramach gospodarki-świata. Przestrzeń dla całkowitej, nomen omen, „wolnej amerykanki” w tym względzie otworzyła decyzja prezydenta Richarda Nixona o rezygnacji z parytetu złota. Stało się to po tym, gdy u schyłku lat 60 XX w. przez Europę przetoczyły się dyskusje o wymianie na złoto 80 mld zbędnych państwom EWG dolarów. Waszyngton przez polityczną presję „wytłumaczył” Europejczykom, że to zły pomysł. Od tego momentu decyzji Nixona elity USA uzyskały możliwość pokrywania deficytu płatniczego w relacjach z zagranicą i własnego deficytu budżetowego swobodnym użyciem umownej prasy drukarskiej, prawo do nieuregulowanego już zwiększania masy pieniężnej. Dolar już dawno przestał być walutą jakiejkolwiek gospodarki narodowej, która po rezygnacji z parytetu złota powiązana byłaby z chociaż relatywnym pokryciem w produkowanych przez te gospodarkę. Dolar stał się walutą gospodarki-świata, której potrzebują i pożądają wszyscy, a której status gwarantowany jest siłą tego, kto za tą walutą stoi – całej potęgi Pentagonu.

To Waszyngton jest królem świata „bijącym” jego „monetę” niczym średniowieczny król ze swoim menniczym regalem. Naga siła obudowana została dyplomacją, kontrolą kluczowych międzynarodowych instytucji finansowych, ale też soft power, włączając popkulturę. Wszystko to wytwarzało nie tylko relację przewagi ale też wiarygodności amerykańskich i szerzej zachodnich rynków i instytucji finansowych, ich instrumentów. Tak przez dekady ludzie, firmy, państwa całego świata, nawet polityczni wrogowie USA, nauczyły się wierzyć, że są to najlepsze rynki, instytucje i instrumenty dla ich wolnego kapitału.

Oczywiście naga siła zawsze majaczyła w tle. Wielu komentatorów przenikliwie wskazuje, że jedną z przesłanek amerykańskiej inwazji na Irak i zniszczenia tego państwa w 2003 r. były plan Saddam Husajna przejścia w rozliczeniach handlu iracką ropą na euro, a było to w czasach, gdy wielu czołowych ekonomistów i finansistów widziało w europejskiej walucie realne zagrożenie dla statusu dolara (euro nie stało się nim, bo nie stała za nim taka siła polityczna jak za dolarem). Inni, a czasem ci sami komentatorzy wskazywali, że za poparciem rebelii przeciw Muammarowi Kadafiemu i zniszczeniem państwa libijskiego w 2011 r. stała obawa, iż spełni on swoje ambicje tworzenia waluty dla Unii Afrykańskiej – dinara mającego pokrycie w sporych zasobach libijskiego złota.

Centralna pozycja USA w systemie gospodarki-świata została podważona przez samowolę ich elit biznesowych, które bezwarunkowo eksportowały przemysł do Chin oraz głupotę neoliberalnych ideologów, uzasadniających, czy wręcz gloryfikujących ten proces. Chiny okazały się zaś na tyle zwarte politycznie i impregnowane na ideologiczno-kulturowe wpływy, soft power USA, że były w stanie przyjmować inwestycje na swoich warunkach, akumulując przy okazji globalizacji know-how, technologię i kapitał ludzki (masy chińskich studentów powracających lojalnie z najlepszych amerykańskich uniwersytetów). Dziś mają i rozwijają swoje innowacje oraz kształcą sami kapitał ludzki. Niemniej dolar pozostaje nadal fundamentem finansowego królowania Amerykanów.

I w ten sposób wracamy do samego wstępu tego krótkiego wywodu. To niebywałe jak w Polsce nikt nie dostrzega potencjalnej obosieczności zamrożenia rosyjskich aktywów. Samo to podważyło już wiarę tych państw niezachodnich, którym globalizacja pozwoliła finansowo utyć, co dotyczy nie tylko Chin, ale i korzystających z surowcowej bonanzy pierwszej dekady XXI wieku petromonarchii Półwyspu Arabskiego. Już to podważyło ich wiarę, że ich pieniądze mogą na Zachodzie przynosić im nietykalne zyski. Tymczasem doszło już do przejęcia zysków z rosyjskich aktywów… i wsparcia nimi wojennego wroga Rosji. Można domyślać się jakie to wzbudza reakcje w państwach niezachodnich, których interesy krzyżują się czasami z Zachodem, a które jeszcze częściej są przezeń stawiane pod pręgierzem z powodów niepasowania do zachodnich kryteriów ideologicznych. Nie trzeba się zresztą domyślać, bo agencja Bloomberga informowała już, że wierzyciel tej rangi, co Arabia Saudyjska jeszcze na początku bieżącego roku miała ostrzec państwa zachodnie, że pozbędzie się ich papierów dłużnych jeśli państwa owe zdecydują się na przejęcie zamrożonych aktywów Rosji.

Tymczasem polscy politycy, zwłaszcza szef naszej dyplomacji, od dwóch lat nawołują do takiego ruchu, powtarzają to jak mantrę. Z powodów, o których napisałem, USA na tym etapie, przy tej równowadze sił, nie sięgną po coś, co ma rangę finansowej bomby atomowej. Tymczasem Radosław Sikorski namolnie wzywając do tego wręcz w obecności przedstawicieli amerykańskich władz tylko naraża ich na obnażenie wobec Rosji, na potwierdzanie przez nich, że tak naprawdę nie chcą konfiskować rosyjskich rezerw. Tym samym Sikorski od miesięcy zrywa z kierowników amerykańskiej polityki tę delikatną zasłonę ambiwalencji, która pozwalałaby tym krokiem straszyć, szantażować Rosjan. Jak ocenić kompetencje dyplomatyczne ministra Sikorskiego w tym kontekście?

Krystian Kamiński na serwisie X.

Wieczorem 1 października Iran wykonał rakietowe uderzenie na Izrael. Tym razem zostało ono wykonane tylko przy pomocy rakiet. Najczęściej wymienianą liczbą jest 180. Wstępne analizy wskazują, że Irańczycy użyli nowocześniejszych środków napadu powietrznego, niż poprzednio, w kwietniu. Iran stwierdził, że użył między innymi hipersonicznych pocisków średniego zasięgu Fattah-1. Nagrania pocisków spadających na Tel Awiw zdają się potwierdzać te informacje. Atak trwał kilkadziesiąt minut. Irański Korpus Strażników Rewolucji Islamskiej określił uderzenie jako odwet za zabicie w Teheranie szefa biura politycznego Hamasu Ismaila Haniji i przywódcy Hezbollahu Hasana Nasrallaha. Hanija zginął jeszcze w lipcu, więc bodźcem, który skłonił Teheran do działania było raczej zabicie tego drugiego. I nie tylko jego.

Izrael najprawdopodobniej skutecznie przetrzebił Hezbollah. Pagery i krótkofalówki wybuchające w kieszeniach i rękach bojowników organizacji libańskich szyitów nie tylko zabiły kilkudziesięciu z nich i raniły tysiące, niektórych ciężko. Nie tylko zakłóciły działanie struktury organizacji, ale też pozwoliły służbom specjalnym Izraela, ale nie tylko im, prześledzić strukturę organizacji. Kontynuując wyrafinowaną operację już bardziej tradycyjnymi środkami militarnymi Izraelczycy zdołali wyeliminować praktycznie całe, znane opinii publicznej, kierownictwo Hezbollahu.

Izrael zapowiedział w poniedziałek operację przy swojej granicy ze wsparciem artylerii w celu zniszczenia infrastruktury i sprzętu Hezbollahu. W ciągu roku od wybuchu wojny w Strefie Gazy libańscy szyici razili z tego pasa terytorium Izraela na tyle skutecznie, że doprowadzili do ucieczki 70 tys. Żydów z miejscowości północnego Izraela. Netanjahu otwarcie zapowiadał, że ich powrót do domów jest warunkiem pokoju. Według nieoficjalnych informacji taki właśnie warunek Izraelczycy postawili wobec Amerykanów i Katarczyków w sprawie rozejmu w Strefie Gazy. Według wstępnych informacji do środowego poranka rajdy sił lądowych były już wykonywane. Także w środę rano pojawiły się pierwsze informacje o stratach Izraelczyków w starciach z bojownikami Hezbollahu. Izraelczycy mają o tyle łatwiejsze zadanie, że choć pagery wybuchały wyraźnie rzadziej przy granicznej linii frontu w południowym Libanie, to jednak zginął już dowódca sił organizacji bezpośrednio ścierających się z wrogiem na tym froncie – Ali Karaki.

Trudno już w tej chwili zweryfikować skutki irańskiego ataku na Izrael. Wyglądał spektakularnie. Nagrania sugerują, że część pocisków spadła na powierzchnię ziemi eksplodując. To jednak nie znaczy, że trafiły określone cele militarne o jakich mówią Irańczycy, komunikujący, że 80 proc. pocisków przebiło sfery izraelskiej obrony przeciwrakietowej, rażąc między innymi bazę lotniczą uszkadzając kilkanaście izraelskich F-35. Tak wysoki poziom przenikania wydaje się nierealny.

Nie będąc w stanie nazajutrz rano ocenić konkretnego wymiaru zniszczeń można jednak postawić tezę, że Irańczycy nie wymierzyli Izraelowi istotnego militarnie ciosu, co raczej dokonali zbrojnej manifestacji, o której zresztą Irańczycy poinformowali wcześniej Waszyngton i Moskwę. Manifestacji zdolności groźniejszych niż te, jakie zademonstrowali w czasie kwietniowego ataku na Izrael. Nadal jest to jednak raczej manifestacja niż realne redukowanie w jakimś stopniu potencjału zbrojnego Izraela. Wątpliwe czy to rozsądna strategia, w sytuacji, gdy jest już widoczne, że Izrael, a przynajmniej Benjamin Netanjahu i skupieni wokół niego izraelscy radykałowie wydają się być zdeterminowanymi do zwinięcia tak głośno reklamowanej przez Teheran „osi oporu”.

Hezbollah był najstarszym i najsilniejszym ogniwem tego łańcucha jaki miał być zaciśnięty wokół państwa syjonistycznego. Utworzenie tej polityczno-militarnej organizacji w kotle krwawej i chaotycznej libańskiej wojny domowej w latach 80 XX było majstersztykiem polityki i strategii młodej wówczas Republiki Islamskiej. Miejsce na scenie wśród libańskich szyitów nie było wówczas wolne, a zajmowane przez silny ruch Amal. Hezbollah dawał walny wpływ na politykę libańską, współtworząc kolejne rządy, oraz umożliwiał szachowanie Izraela. W ubiegłej dekadzie tysiące bojowników tej organizacji odegrało bardzo ważną rolę we wsparciu struktur i sił zbrojnych państwa syryjskiego, w latach 2012-2014 chwiejącego się już pod ciosami wspieranych z zagranicy ugrupowań zbrojnych, najczęściej islamistycznych, i „Państwa Islamskiego”. Rosja wsparła militarnie Baszara al-Asada dopiero jesienią 2015 r., do tego czasu to Iran i Hezbollah byli kluczowymi sojusznikami syryjskiego prezydenta i nimi pozostali. Nie oznacza to, że Hezbollah nie był podmiotowym aktorem, że był tylko pasem transmisyjnym politycznych decyzji Teheranu. Jednak geneza, zbieżność ideologii i interesów była na tyle duża, że Hezbollah był jego główną opoką poza granicami. Teraz ta opoka jest kruszona.

W 2006 r. Izraelczycy również prowadzili uderzenia z powietrza na Liban a potem wysłali oddziały lądowe. Zostali jednak wówczas zaskoczeni poziomem wyszkolenia i jakością uzbrojenia bojowników Hezbollahu. W efekcie Izrael przyczynił szkody bardziej libańskim cywilom i infrastrukturze niż sprzymierzonej z Teheranem organizacji, co było jego strategiczną porażką. Rozwój Hezbollahu nie został zatrzymany, w kolejnych latach organizacja wzmacniała się liczebnie, materialnie, technologicznie.

Już pierwszego dnia bieżących nalotów na Liban Izraelczycy porazili około 1300 celów, co daje wyraźnie większą intensywność ataków z powietrza niż w 2006 r. Ważniejsza wydaje się jednak skuteczność uprzednich operacji specjalnych. Latami eksperci z różnych stron międzynarodowej debaty informowali o znacznych rozmiarach (idących w dziesiątki tysięcy pocisków) i postępującym wyrafinowaniu arsenału rakietowego Hezbollahu. O ile po wybuchu wojny w Strefie Gazy libańscy szyici (i Iran) z rozmysłem prowadzili konflikt o niskiej intensywności, to nawet przyparty do muru Hezbollah nie przeprowadził masowego uderzenia na nieoczekiwaną dla Izraelczyków skalę. Nie skorzystał też z okazji jaką były wtorkowy atak rakietowy Irańczyków. Spekulując można przypuszczać, że struktury Hezbollahu jego sieci komunikacji i dowodzenia, zostały w poważnym stopniu zinfiltrowane i zakłócone. Być może to izraelska operacja rażenia organizacji z powietrza („Północne Strzały”) okazała się tak skuteczna, że zredukowała poważnie potencjał przeciwnika – liczba porażonych celów idzie już przecież w tysiące. Mniej prawdopodobna wydaje mi się teza, że to Teheran nadal powstrzymuje ramię organizacji przed eskalacją w ramach przez siebie przyjętej strategii.

Choć ostatni rok zdaje się świadczyć, iż Iran nie planował pełnoskalowej wojny. Wydarzenia zdają się wyprzedzać ruchy Teheranu. Od czasu uderzenia Hamasu na Strefę Gazy to Izrael ma inicjatywę na kolejnych płaszczyznach konfrontacji. Iran raczej broni swojej wiarygodności politycznej w regionie i efektu odstraszania niż szykuje faktycznie dotkliwe, kinetyczne uderzenie w siłę żywą i materialne zasoby wroga. Dzieje się tak mimo kilku zuchwale bijących w tę wiarygodność ciosów takich jak wspomniane zabójstwo Haniji w Teheranie, atak na konsulat w Damaszku, czy zabicie, wraz z Nasrallahem generała Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej odpowiedzialnego za operacje w Syrii i Libanie. Strategia Iranu okazała się bardziej defensywna niż jego publicznie budowany, także przez wrogów, wizerunek. Nie jest to zresztą kwestia świeża, Teheran poszedł przecież na ugodę z Zachodem w sprawie swoje programu nuklearnego w 2015 r. (JCPOA), a i nowy prezydent Iranu Masud Pezeszkijan sygnalizował gotowość do współpracy z wszystkimi państwami arabskimi i dialogu z państwami zachodnimi. Iran nie wstąpił na drogę Korei Północnej, która za cenę wielkich ofiar wewnętrznych i niemal kompletnej izolacji międzynarodowej uzyskała broń atomową i groźny dla USA arsenał rakietowy, łącznie z pociskami interkontynentalnymi, by teraz, przy okazji wojny na Ukrainie i współpracy z Rosją próbować z izolacji wychodzić.

ATAK IRANU NA IZRAEL

Wieczorem 1 października Iran wykonał rakietowe uderzenie na Izrael. Tym razem zostało ono wykonane tylko przy pomocy rakiet. Najczęściej wymienianą liczbą jest 180. Wstępne analizy wskazują, że Irańczycy użyli nowocześniejszych środków napadu powietrznego,… pic.twitter.com/CW5H8TvBUh

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) October 2, 2024

Iran próbował drogi środka – prób dialogu i zamrażania programu nuklearnego przy jednoczesnym zbrojeniu sojuszników i wspieraniu, fundowaniu ich asymetrycznych działań zbrojnych. Prezydent Pezeszkian twierdził na przykład, że Iran nie odpowiedział na zabójstwo Haniji, ponieważ USA obiecały mu doprowadzenie do rozejmu w Strefie Gazy oraz zniesienie części sankcji. Oddaje to logikę irańskiej polityki. Ta droga środka jest coraz trudniejsza do utrzymania. Wydaje się, że jak na razie Irańczycy ponoszą na niej większe straty i koszty (łącznie z rozległymi amerykańskimi sankcjami szkodzącymi społecznej stabilności) niż zyski.

Izrael wprost przeciwnie. Od początku wojny w Strefie Gazy polityka Netanjahu i działania Izraela są coraz bardziej radykalne. Ostatecznie to co stało się i nadal dzieje się w Strefie Gazy spełnia znamiona ludobójstwa. Izrael wymierza ciosy w głowę i kończyny Osi Oporu. Najskuteczniej odpowiedział na nie jemeński Ansarullah uderzający w czerwonomorski szlak handlowy, nie Iran czy Hezbollah. Netanjahu posuwa się krok po kroku coraz dalej w eskalowaniu konfliktu, kwietniowy irański atak dronowo-rakietowy na Izrael nie wytworzył efektu odstraszania. Nowym krokiem może być inwazja na Liban. Na razie ma dochodzić do lokalnych rajdów, jednak ich wysokie powodzenie może nasilić pokusy izraelskiego kierownictwa większego wtargnięcia do Libanu w celu jeszcze rozleglejszej likwidacji struktur i placówek Hezbollahu, aż do wywołania w tym państwie przesilenia podkopującego społeczno-polityczne pozycje organizacji szyitów. Izraelczycy mogą znaleźć sprzymierzeńców. Zarówno wypróbowanych jeszcze w XX w. maronitów, jak i innych. Na przykład elity sunnickie coraz ciaśniej związane z Arabią Saudyjską. Część ekspertów uważa zresztą, że taka skuteczność izraelskich operacji specjalnych nie byłaby możliwa bez współpracy wrogich Iranowi lokalnych politycznych aktorów arabskich, a może regionalnych. Oficjalna armia Libanu już w poniedziałek wieczorem wycofała się spod granicy na odległość minimum kilku kilometrów.

Netanjahu podbija stawkę i z tego powodu, że kompromitacja izraelskich struktur bezpieczeństwa w kontekście ataku Hamasu na południowy Izrael sprzed roku stanowić może gwóźdź do jego politycznej trumny, tym bardziej, że Izraelczycy nie zostali w pełni usatysfakcjonowani efektami operacji w Strefie Gazy. Dlatego Netanjahu może dążyć do uzyskania zwycięstwa większego i wyraźniejszego niż zrujnowanie tego wielkiego getta, jakim Strefa była de facto od 2007 r.

Hezbollahu nie można jednak lekceważyć. W latach 90, gdy był dużo słabszy, zdołał zadawać takie straty izraelskim okupantom w południowym Libanie, że doprowadził do zwinięcia okupacji w 2000 r., czego nie mogły dokonać Syryjczycy czy tak popularne w świecie arabskim organizacje palestyńskie. Ewentualne walki w terenie będą czymś innym nie operacje dywersyjne czy naloty.

W tym konflikcie jest jeszcze jeden element. Dotychczasowe działania Izraela doprowadziły już do ucieczki spod granicy setek tysięcy Libańczyków. Wszystko to w kraju, który w ciągu dekady przyjął 1,5 mln przybyszów z Syrii, pogrążony jest w klinczu politycznym i ostrym kryzysie ekonomicznym, który doprowadził już do pauperyzacji szerokich mas społeczeństwa. W przypadku eskalacji konfliktu możemy spodziewać się emigracji rzesz ludzi. Cel jest chyba oczywisty.

Krystian Kamiński na serwisie X.

Rosja odcięła we wrześniu finansowanie Abchazji. Dla nieuznawanej kaukaskiej republiki ma to spore znaczenie, bowiem pieniądze Moskwy pokrywały poważną część jej wydatków: pensje części pracowników służby zdrowia, szkolnictwa i funkcjonariuszy służb bezpieczeństwa. Rosjanie zapowiedzieli również przejście na ceny rynkowe w rozliczaniu dostaw energii elektrycznej do separatystycznej republiki. To byłoby katastrofą już dla wszystkich jej mieszkańców.

Aby dodać powagi tym decyzjom na kanałach Telegramu upowszechniono skan rzekomego protokołu ze spotkania prezydenta Abchazji Asłana Bżanii i wiceszefa Administracji Prezydenta Rosji Dmitrija Kozaka. W protokole pojawia się rosyjski zarzut, iż Abchazja „nie wypełnia zobowiązań” wobec Rosji. W grę wchodzi wzajemna realizacja wyroków sądowych, przekazanie przez Abchazję informacji o miejscowej opozycji oraz ustawa mieszkaniowa, czyli kwestia zezwolenia obcokrajowcom, w praktyce konkretnie Rosjanom, na nabywanie lokali w Abchazji.

To ostatnie od lat było przedmiotem sporu. Abchazja leży w pasie między wybrzeżem Morza Czarnego a górami Kaukazu, posiadając ciepły, wilgotny klimat podzwrotnikowy, łagodniejszy i przyjemniejszy niż większość regionu. W czasach Związku Radzieckiego była atrakcyjnym miejscem turystycznym. Łakomy kąsek dla rosyjskich inwestorów, dlatego separatystyczne władze mimo, że znajdujące się w pozycji protektoratu Moskwy, broniły się przed uchyleniem zakazu sprzedaży nieruchomości cudzoziemcom, co groziłoby praktycznym wykupieniem niewielkiej i biednej republiki. Kwestia ta wywoływała już kilkukrotnie w historii Abchazji protesty uliczne jej mieszkańców, ostatni raz w 2022 r., gdy Bżanija chciał przekazać Rosjanom obszar w miejscowości Picunda o powierzchni ponad 100 hektarów.

Jednak tym razem stawka gry jest chyba znacznie wyższa niż prawo Rosjan do nabywania nieruchomości w Abchazji. Sugeruje to niedawna, nieoczekiwana wypowiedź Bidziny Iwaniszwilego, założyciela partii rządzącej obecnie Gruzją – „Gruzińskiego Marzenia” i de facto pierwszej osoby w państwie. Iwaniszwili zadeklarował, że na miejscu byłoby wyrażenie przez władze Gruzji przeprosin wobec Osetyjczyków – mieszkańców drugiej separatystycznej republiki na międzynarodowo uznawanym terytorium Gruzji – Osetii Południowej. Czołowy gruziński polityk potępił decyzję byłego prezydenta Gruzji Micheila Saakaszwilego o zbrojnym ataku na separatystów w sierpniu 2008 r. Doszło wówczas do reakcji Rosji, która przyszła ze zbrojną pomocą separatystom, w efekcie wchodząc w pięciodniowe starcia z gruzińskimi siłami zbrojnymi, wkraczając na obszary kontrolowane przez Tbilisi, dokonując zniszczeń materialnych, na przykład w porcie w Poti. Iwaniszwili nazwał Osetyjczyków „braćmi i siostrami”. Wyraził też przekonanie, że konflikt „zakończy się historycznym wzajemnym przebaczeniem i szczerym pojednaniem”. Jako głównego winnego, wroga i Gruzinów, i Osetyjczyków Iwaniszwili wskazał na partię założoną przez Saakaszwilego, do dziś stanowiącą rdzeń opozycji wobec rządów „Gruzińskiego Marzenia”.

W sensie prawno-międzynarodowym Osetia Południowa była częścią Gruzji, w sensie politycznym, czego w Polsce, która od pierwszego dnia obudowała ten konflikt propagandą równie jednostronną, jaką teraz obudowuje wojnę na Ukrainie, atak Gruzinów na Osetię Południową była błędem, pokerową zagrywką Saakaszwilego, któremu zdawało się, że atakując w chwili rozpoczęcia olimpiady w Pekinie, będzie w stanie w błyskawicznie ustanowić fakty dokonane. Skończyło się militarną klęską, utratą dodatkowego terytorium – Wąwozu Kodorskiego, uznaniem przez Rosję państwowości zarówno Osetii Płd. jak i Abchazji oraz instytucjonalnym wiązaniem separatystycznych republik przez kolejne umowy. Można posunąć się do stwierdzenia, że brawura Saakaszwilego zamknęła dla Gruzji kwestię dwóch utraconych terytoriów. Słowa Iwaniszwilego, które dla części Gruzinów mogą być wręcz szokujące, stanowią jej ponowne otwarcie w nowych realiach geopolitycznych.

GAMBIT GRUZIŃSKIEGO MARZENIA

Rosja odcięła we wrześniu finansowanie Abchazji. Dla nieuznawanej kaukaskiej republiki ma to spore znaczenie, bowiem pieniądze Moskwy pokrywały poważną część jej wydatków: pensje części pracowników służby zdrowia, szkolnictwa i funkcjonariuszy służb… pic.twitter.com/70SRdWQqLy

— Krystian Kamiński 🇵🇱 (@K_Kaminski_) September 23, 2024

Być może Iwaniszwili otrzymuje sygnały za kurtyną. Być może odczytuje to, co widzimy wszyscy, czyli jawną scysję między Moskwą a Abchazami. Chodzi jednak również o szerszy kontekst. Wydaje się, że obóz rządzący Gruzją uznał, że potrzebuje jakiejś formy normalizacji i stabilizacji relacji z Moskwą, bo to ona wciąż jest i będzie w przewidywalnej przyszłości na Kaukazie silniejsza niż Zachód, a ten ostatni w skali świata słabnie, a z pewnością słabną jego możliwości odziaływania na sytuację właśnie na Kaukazie. W tym sensie Gruzja wzmacnia dokładnie przeciwny wektor polityki zagranicznej niż zwracająca się w stronę Zachodu Armenia. Iwaniszwili, we wspomnianym wystąpieniu przekazał to rodakom wprost: „12 lat temu, przemawiając przed wami, podkreśliłem, że integracja europejska była naszym strategicznym wyborem, ale nie możemy wybrać naszych sąsiadów i dlatego równolegle z integracją europejską musimy zająć pryncypialne, ale poprawne stanowisko wobec Rosji”.

Sygnałem dystansowania się Gruzji od Zachodu, było przyjęcie w maju przez jej parlament „ustawy o przejrzystości wpływów zagranicy” wbrew protestom Unii Europejskiej, zawieszeniu przez nią procedur akcesyjnych dla Tbilisi i personalnym sankcjom USA. Pisałem o tym szerzej w maju. Tymczasem właśnie w tym momencie Parlament Gruzji uczynił kolejny krok idący zdecydowanie na przekór ideologicznym podstawom polityki bloku zachodniego.

17 września Parlament Gruzji przyjął w trzecim czytaniu pakiet projektów ustaw określanych wspólną nazwą “O wartościach rodzinnych i ochronie nieletnich”. Zawiera on: wprowadzenie zakazu adopcji i prawnej opieki nad dziećmi przez osoby homoseksualne; zakaz organizowania wydarzeń, których celem jest promowanie małżeństw osób tej samej płci bądź zmiany płci; zakaz promowania „związków osób tej samej płci” i kazirodztwa w literaturze, filmach, przedstawieniach czy na rysunkach. Obecnie prezentowane publicznie tego rodzaju treści mają zostać wycofane. Ustanowiono również 17 maja jako nowe święto państwowe – „Święto Rodziny”. Tego dnia na Zachodzie promowany jest „Dzień Przeciw Homofobii i Transfobii”. Jeszcze na etapie procedowania w parlamencie pakiet wzbudził protesty Unii Europejskiej. Brukselska dyplomacja uznała 4 września, że zapisy podważają podstawowe prawa ludności Gruzji i stwarzają zagrożenie stygmatyzacją i dyskryminacją części społeczeństwa. Można się spodziewać dalszego ochłodzenia relacji między Tbilisi a Brukselą i czołowymi państwami zachodnimi.

Warto jeszcze wrócić do wycieku rzekomego protokołu z rozmów prezydenta Abchazji w Administracji Prezydenta Rosji. Jego interlokutorem był Dmitrij Kozak. Był on już obarczany przez Kreml zadaniami rozwiązywania kwestii konfliktów państw poradzieckich z funkcjonującymi na ich terytorium separatystycznymi organizmami. W 2003 r. dał nazwisko tak zwanemu „memorandum Kozaka”, które zakładało powrót Naddniestrza pod efektywną suwerenność Mołdawii, ale na zasadzie federalizacji, z prawem weta republikańskich struktur naddniestrzańskich wobec umów międzynarodowych zawieranych przez Kiszyniów. Prezydent Mołdawii odrzucił inicjatywę – a był nim wówczas generalnie prorosyjski komunista Władimir Woronin. W 2014 r. Kozak zajmował się anektowanym przez Rosję Krymem. W 2020 r. utworzono dla niego stanowisko trzeciego zastępcy szefa Administracji Prezydenta Rosji, na którym przejął odpowiedzialność za nadzór nad sprawami Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej. Zastąpił w tej roli niegdyś potężną „szarą eminencję” Kremla, dziś kompletnie zmarginalizowanego Władisława Surkowa. Na tym stanowisku Kozak nie odniósł sukcesu, skoro zamiast rozwiązania politycznego Kreml musiał się odwołać do działań wojennych. Teraz rzucono go na odcinek kaukaski.

Pisałem, o awanturniczej, pokerowej zagrywce Saakaszwilego z 2008 r. Teraz czas na gambit Iwaniszwilego. Pierwszy polityk Gruzji ocenia chyba, że przywrócenie suwerenności Gruzji nad zbuntowanymi od początku lat 90 XX wieku regionami warte jest ustępstw, kompromisów politycznych. Jego deklaracje wskazują nie tylko na gotowość do kompromisu z Rosją, ale być może także gotowość do rozmów z Abchazami i Osetyjczykami oraz koncesji na ich rzecz. Być może Iwaniszwili uważa, że przywrócenie formalnej integralności terytorialnej państwa i kontroli nad granicami, nawet obarczonej dzieleniem władzy jest trudniejsze ale też trwalsze niż zmiany w przyszłości takiego czy innego systemu politycznego w ramach państwa czy takiej czy innej polityki zagranicznej w dynamicznych przecież relacjach międzynarodowych. Bez względu na to, co uważa i w co wierzy Bidzina Iwaniszwili, liczyć się będzie jeszcze to, co uważają i w co wierzą Gruzini. Wybory parlamentarne w kaukaskim państwie już 26 października. „Gruzińskie Marzenie” ma szanse na zwycięstwo.